LÞch sö ViÖt Nam C¸c phong trµo yªu níc ®Çu thÕ kû 20 Phong trµo ®«ng du vµ ®«ng kinh nghÜa thôc Phong trµo §«ng du (1905 - 1909) Bíc vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19, phong trµo ®Êu tranh vò trang cña nh©n d©n ta sau mét thêi kú dµi bïng næ quyÕt liÖt ®· bÞ kÎ thï dËp t¾t trong m¸u löa. Bé m¸y k×m kÑp, thèng trÞ cña chóng nhê ®ã cµng ®îc cñng cè. Trong hoµn c¶nh míi, nh÷ng ngêi yªu níc nhËn thÊy ph¶i cã con ®êng cøu níc míi. Hä m¹nh d¹n ®ãn nhËn nh÷ng luång t tëng d©n chñ t s¶n tõ ngoµi dån dËp trµn vµo níc ta tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20. Hä muèn dùa vµo níc NhËt, mét níc theo con ®êng t b¶n ch©u ¢u, giµu m¹nh lªn, ®¸nh th¾ng ®Õ quèc Nga (1905). Ngêi NhËt l¹i "cïng mµu da vµng". §Ó thùc hiÖn ý ®Þnh trªn, c¸c nhµ yªu níc ®· lËp ra Héi Duy t©n do Phan Béi Ch©u ®øng ®Çu. Môc ®Ých cña Héi lµ kh«i phôc níc ViÖt Nam, lËp ra mét chÝnh phñ ®éc lËp (1904). §Çu n¨m 1905, thùc hiÖn nhiÖm vô Héi giao, Phan Béi Ch©u lªn ®êng sang NhËt nhê gióp khÝ giíi, l¬ng tiÒn. Nhng ngêi NhËt chØ høa gióp ®ì viÖc ®a thanh nhiªn sang häc ®Ó ®µo t¹o c¸n bé cho cuéc b¹o ®éng vò trang vÒ sau. Héi Duy t©n h¨ng h¸i b¾t tay ngay vµo viÖc tuyªn truyÒn cæ ®éng thanh niªn bÝ mËt sang NhËt häc, më ®Çu cho phong trµo §«ng du (níc NhËt B¶n ë phÝa §«ng níc ta nªn cuéc xuÊt d¬ng sang NhËt gäi lµ §«ng du). Phong trµo §«ng du lóc ®Çu tiÕn hµnh thuËn lîi, sè häc sinh cã lóc lªn tíi 200 ngêi. Nhng ®Õn th¸ng 9-1908, thùc d©n Ph¸p ra tay khñng bè. Chóng c©u kÕt víi chÝnh quyÒn NhËt, gi¶i t¸n tæ chøc du häc sinh cña ta trªn ®Êt NhËt, trôc xuÊt nh÷ng ngêi yªu níc ViÖt Nam khái ®Êt NhËt. §Çu n¨m sau (3-1909), Phan Béi Ch©u còng ph¶i rêi khái NhËt B¶n. Sau ®ã, phong trµo §«ng du tan d·. Héi Duy t©n ngõng ho¹t ®éng. §«ng Kinh nghÜa thôc (1907) Cïng thêi víi phong trµo §«ng du cã xu híng b¹o ®éng vò trang mang tÝnh chÊt toµn quèc, ë B¾c Kú cßn cã mét cuéc vËn ®éng c¶i c¸ch v¨n hãa x· héi theo lèi t s¶n. Th¸ng 3-1907, L¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn vµ mét sè nhµ nho tiÕn bé kh¸c ®· më t¹i Hµ Néi mét trêng häc t lÊy tªn lµ §«ng Kinh nghÜa thôc (§«ng Kinh lµ tªn Hµ Néi cò. NghÜa thôc lµ trêng lµm viÖc nghÜa). Tuy lµ mét trêng t nhng kh«ng thu tiÒn häc. Ch¬ng tr×nh häc gåm nh÷ng bµi phæ th«ng vÒ ®Þa lý, lÞch sö, c¸ch trÝ (khoa häc thêng thøc), vÖ sinh. Tuy vÉn pháng theo ch¬ng tr×nh nhµ trêng thùc d©n nhng ®îc so¹n theo môc ®Ých tuyªn truyÒn ®æi míi. Trêng cßn tæ chøc nh÷ng buæi nãi chuyÖn, b×nh v¨n, ra s¸ch b¸o. C¸c ho¹t ®éng nµy ®Òu cã néi dung yªu níc, kªu gäi ®oµn kÕt, bµi trõ lèi häc cò, khuyªn häc quèc ng÷, dïng hµng s¶n xuÊt trong níc, më mang c¸c nghÒ c«ng th¬ng, sèng theo lèi míi... ¶nh híng cña §«ng Kinh nghÜa thôc kh«ng ngõng më réng. C¬ së cña trêng lan dÇn vÒ c¸c ®Þa ph¬ng. Sè häc sinh ngµy cµng ®«ng, lªn tíi 1.000 ngêi. C¸c ho¹t ®éng ngo¹i khãa cña trêng còng thu hót ®îc ®«ng ®¶o ®ång bµo håi ®ã:
(V¨n th¬ §«ng Kinh nghÜa thôc) Tríc ¶nh hëng ngµy mét lín cña §«ng Kinh nghÜa thôc, thùc d©n Ph¸p thÊy ®ã "lµ mét c¸i lß phiÕn lo¹n ë B¾c Kú" (Hå s¬ Phñ thèng sø B¾c Kú - Phßng lu tr÷ Th viÖn quèc gia) nªn th¼ng tay ®µn ¸p. Th¸ng 11-1907, trêng bÞ ®ãng cöa, s¸ch b¸o cña trêng bÞ cÊm, mét sè ngêi ho¹t ®éng tÝch cùc bÞ b¾t. TÝnh ra §«ng Kinh nghÜa thôc chØ míi ho¹t ®éng ®îc 9 th¸ng nhng ®· gãp phÇn thøc tØnh lßng yªu níc cña nh©n d©n ta ®Çu thÕ kû 19. Cuéc vËn ®«ng duy t©n Cuéc vËn ®«ng Duy t©n Cïng lóc víi phong trµo §«ng Kinh nghÜa thôc ë B¾c Kú, mét cuéc vËn ®éng Duy t©n (bá cò theo míi) s«i næi diÔn ra ë kh¾p Trung Kú. CÇm ®Çu phong trµo lµ c¸c nhµ nho tiÕn bé nh Phan Ch©u Trinh, Huúnh Thóc Kh¸ng, Lª V¨n Hu©n... C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng rÊt phong phó. Trêng häc ®îc më kh¸ nhiÒu, xuèng ®Õn tËn c¸c lµng x·. Ch¬ng tr×nh häc cã to¸n, c¸ch trÝ, vÖ sinh, sö ký, ®Þa lý... víi néi dung míi. Trêng cßn d¹y h¸t, luyÖn tËp thÓ thao, hµng tuÇn cã tæ chøc diÔn thuyÕt vÒ c¸c ®Ò tµi sinh ho¹t x· héi, t×nh h×nh thÕ giíi. Nhµ trêng còng lµ n¬i tuyªn truyÒn më mang c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, bµi trõ bän quan l¹i xÊu, ®¶ ph¸ phong tôc l¹c hËu mª tÝn, thùc hiÖn ®êi sèng míi... NhiÒu héi bu«n hµng néi hãa, nhiÒu c«ng ty lµm nghÒ thñ c«ng ®îc thµnh lËp ë c¸c n¬i. Ngêi ta cßn ®ua nhau c¾t tãc ng¾n, mÆc ¸o ng¾n... TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn ®Òu ®Ò cao tinh thÇn ®oµn kÕt yªu níc, c¨m ghÐt bän thùc d©n, tay sai. Phong trµo chèng thuÕ ë Trung Kú Phong trµo Duy t©n ngµy cµng lan réng. ChÝnh lóc nµy nh©n d©n Trung Kú ®ang ®iªu ®øng v× n¹n thuÕ khãa nÆng nÒ, n¹n b¾t phu cña thùc d©n Ph¸p. Cuéc vËn ®éng Duy t©n khi ®i s©u vµo quÇn chóng ®· bïng lªn thµnh ngän löa c¨m thï trong lßng mäi ngêi. V× vËy, tõ ®Çu n¨m 1908, mét phong trµo chèng ®i phu, ®ßi gi¶m thuÕ ®· næi dËy ë Qu¶ng Nam - §µ N½ng. Gi÷a th¸ng 3-1908, nh©n d©n huyÖn §¹i Léc (Qu¶ng Nam - §µ N½ng) kÐo nhau lªn tØnh lÞ ®ßi gi¶m thuÕ, ph¶n ®èi viÖc b¾t phu. Cuéc ®Êu tranh kÐo dµi suèt th¸ng, sè ngêi kÐo ®Õn cµng ®«ng, cã lóc ®Õn mét v¹n ngêi tham gia. T¹i c¸c huyÖn kh¸c trong tØnh còng x¶y ra nh÷ng cuéc ®Êu tranh ngµy cµng kÞch liÖt h¬n. Phong trµo nhanh chãng lan réng ra c¸c tØnh miÒn Trung tuy thùc d©n Ph¸p vµ tay sai ®· ra søc ®Ò phßng. KhÝ thÕ ®Êu tranh cña quÇn chóng ngµy cµng d©ng cao. T×nh h×nh ®ã lµm cho bän thèng trÞ v« cïng lo sî. Chóng ra søc huy ®éng nhiÒu binh lÝnh th¼ng tay khñng bè ®µn ¸p, ®ãng cöa c¸c trêng häc, gi¶i t¸n c¸c hiÖu bu«n, b¾t bí, tï ®µy nhiÒu ngêi, xö chÐm mét sè ngêi cÇm ®Çu. V× cha cã c¬ së v÷ng ch¾c trong quÇn chóng, nhÊt lµ v× thiÕu mét bé phËn l·nh ®¹o s¸ng suèt, nªn phong trµo tan r· dÇn vµo cuèi th¸ng 5-1908. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang