Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

T­ liÖu tham kh¶o

Sù thµnh lËp n­íc ¢u L¹c

1. T­ liÖu lÞch sö vµ c¸c gi¶ thuyÕt khoa häc

   Theo c¸c nguån t­ liÖu th­ tÞch cæ cña ta vµ cña Trung Quèc phï hîp víi nh÷ng truyÒn thuyÕt d©n gian phæ biÕn, th× tiÕp theo sau n­íc V¨n Lang ®êi Hïng V­¬ng lµ n­íc ¢u L¹c ®êi An D­¬ng V­¬ng.

   Nh÷ng th­ tÞch cæ nhÊt cña Trung Quèc ®Òu x¸c nhËn sù tån t¹i cña c¸c n­íc ¢u L¹c vµ danh hiÖu An D­¬ng V­¬ng. Sö ký cña T­ M· Thiªn, viÕt vµo kho¶ng thÕ kû 1 tr. CN., nhiÒu lÇn nh¾c ®Õn n­íc ¢u L¹c ë vÒ phÝa t©y n­íc Nam ViÖt cña TriÖu §µ, sau bÞ nhµ TriÖu x©m chiÕm. Nh÷ng t­ liÖu ®ã còng t×m thÊy trong bé TiÒn H¸n th­ do Ban Cè biªn so¹n vµo ®êi §«ng H¸n. TiÕp theo ®ã, nh÷ng th­ tÞch x­a cña Trung Quèc nh­ Giao Ch©u ngo¹i vùc ký (thÕ kû 4, dÉn l¹i trong Thñy kinh chó thÕ kû 6), Qu¶ng Ch©u ký (thÕ kû 5, dÉn l¹i trong Sö ký s¸ch Èn thÕ kû 8)... ®Òu ghi chÐp danh hiÖu An D­¬ng V­¬ng vµ cuéc chiÕn tranh gi÷a An D­¬ng V­¬ng vµ Nam ViÖt V­¬ng. Riªng Qu¶ng Ch©u ký cho biÕt thªm, n­íc ¢u L¹c cña An D­¬ng V­¬ng sau bÞ TriÖu §µ chia lµm hai quËn Giao ChØ vµ Cöu Ch©n.

   VÒ phÝa ta, nh÷ng truyÒn thuyÕt d©n gian vÒ thêi An D­¬ng V­¬ng còng sím ®­îc thu thËp l¹i trong TruyÖn Rïa Vµng cña LÜnh Nam chÝch qu¸i. Nh÷ng bé sö cßn l¹i ®Õn nay, tõ ViÖt sö l­îc ®êi TrÇn, qua §¹i ViÖt sö ký toµn th­ ®êi Lª ®Õn c¸c bé sö thêi cuèi Lª vµ thêi NguyÔn ®Òu thèng nhÊt ghi chÐp vÒ n­íc ¢u L¹c ®êi An D­¬ng V­¬ng. Sù ghi chÐp nµy dùa vµo mét sè th­ tÞch cæ kÕt hîp víi nh÷ng truyÒn thuyÕt d©n gian nªn kh«ng tr¸nh khái tÝnh chÊt nöa lÞch sö nöa huyÒn tho¹i, nh­ng so víi nh÷ng ghi chÐp vÒ thêi Hïng V­¬ng th× tÝnh lÞch sö cµng ngµy cµng râ nÐt h¬n.

   Nh÷ng th­ tÞch cæ vµ truyÒn thuyÕt d©n gian cho phÐp ghi nhËn: n­íc ¢u L¹c lµ mét thùc tÕ lÞch sö vµ An D­¬ng V­¬ng lµ mét nh©n vËt lÞch sö cã thËt.

   Tuy nhiªn, chung quanh lÞch sö n­íc ¢u L¹c mµ nh©n vËt trung t©m lµ An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n, cho ®Õn nay, vÉn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò ch­a ®­îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, tr­íc hÕt lµ vÊn ®Ò nguån gèc Thôc Ph¸n vµ sù thµnh lËp n­íc ¢u l¹c.

   Nh÷ng tµi liÖu x­a nhÊt trong th­ tÞch cæ cña Trung Quèc nh­ Giao Ch©u ngo¹i vùc ký, Qu¶ng Ch©u ký... ®Òu chÐp, An D­¬ng V­¬ng lµ "con vua Thôc" (Thôc V­¬ng tö), nh­ng kh«ng cho biÕt râ xuÊt xø cña vua Thôc, vÞ trÝ cña n­íc Thôc vµ c¶ tªn cña An D­¬ng V­¬ng.

  Bé sö x­a nhÊt cña ta lµ ViÖt sö l­îc chØ chÐp mét c©u vÒ nguån gèc cña An D­¬ng V­¬ng: "Cuèi ®êi Chu, Hïng V­¬ng bÞ con vua Thôc lµ Ph¸n ®¸nh ®uæi mµ lªn thay (1). T¸c gi¶ bé sö nµy cho biÕt thªm mét yÕu tè míi: An D­¬ng V­¬ng tªn lµ Ph¸n, nh­ng còng kh«ng nãi râ ng­êi ë ®©u.  

   Tõ thÕ kû 15, víi §¹i viÖt sö ký toµn th­ lÜnh nam chÝch qu¸i th× An D­¬ng V­¬ng xuÊt hiÖn mét c¸ch râ rµng trong sö s¸ch: "hä Thôc, tªn Ph¸n, ng­êi ®Êt Ba Thôc (2). HÇu hÕt c¸c bé sö ®êi Lª vµ ®êi NguyÔn ®Òu chÐp nh­ vËy. Tõ ®ã, An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n ®­îc coi lµ con vua Thôc, ng­êi Ba Thôc vµ niªn ®iÓm thµnh lËp n­íc ¢u L¹c ®­îc x¸c ®Þnh lµ n¨m Gi¸p Th×n, Chu No·n V­¬ng thø 58 (n¨m 257 tr. CN). Cã thÓ coi ®ã lµ thuyÕt chÝnh thèng cña c¸c sø gi¶ phong kiÕn ®êi Lª vµ ®êi NguyÔn. Nh­ng ®Õn thÕ kû 19, thuyÕt ®ã còng ®· b¾t ®Çu bÞ hoµi nghi hoÆc phñ ®Þnh.

   Theo sö s¸ch Trung Quèc th× n­íc Thôc ë vïng Tø Xuyªn lµ mét trong nh÷ng n­íc thêi Xu©n Thu - ChiÕn Quèc. N­íc ®ã ®· bÞ n­íc TÇn tiªu diÖt vµo n¨m Chu ThËn V­¬ng thø 5 (n¨m 316 tr.CN). Vua Thôc cuèi cïng lµ Thôc Khai Minh bÞ qu©n TÇn giÕt chÕt ë Vò D­¬ng vµ th¸i tö con vua Thôc còng bÞ chÕt ë B¹ch Léc S¬n (3). ThÕ mµ n­íc ¢u L¹c, theo chÝnh sö cña ta, m·i ®Õn n¨m 257 tr.CN. míi thµnh lËp. VËy sau khi n­íc Thôc bÞ diÖt, "con vua Thôc" tån t¹i ë ®©u vµ lµm sao v­ît qua hµng ngµn dÆm nói rõng, ®i qua ®Þa bµn cña nhiÒu n­íc vïng T©y Nam Di ®Ó tõ ®Êt Ba Thôc tiÕn ®¸nh n­íc V¨n Lang cña Hïng V­¬ng? Mäi mèi hoµi nghi vµ phñ ®Þnh tr­íc hÕt xuÊt ph¸t tõ ®ã.

  NguyÔn V¨n Siªu (1795-1872) gÇn nh­ phñ ®Þnh thuyÕt chÝnh thèng, coi nh÷ng ghi chÐp cña sö cò vÒ An D­¬ng V­¬ng lµ sai lÇm (4).

   C¸c t¸c gi¶ bé ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc nªu lªn nghi vÊn: "N­íc Thôc, tõ n¨m thø 5 ®êi ThËn TÜnh V­¬ng nhµ chu (316 tr.CN) ®· bÞ TÇn diÖt råi, lµm g× cßn cã vua n÷a? Huèng chi tõ Thôc ®Õn V¨n Lang, cßn cã ®Êt KiÓn Vi, ®Êt D¹ Lang, ®Êt Cïng, ®Êt T¸c vµ ®Êt NhiÔm Mang, c¸ch nhau hµng hai, ba ngµn dÆm, cã lÏ nµo Thôc v­ît qua ®­îc c¸c n­íc Êy, mµ sang ®¸nh lÊy n­íc V¨n Lang?". C¸c sö gia cña Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn dÌ dÆt nªu lªn mét gi¶ thuyÕt míi ®¸ng l­u ý: "hoÆc gi¶ ngoµi câi t©y b¾c gi¸p víi n­íc V¨n Lang, cßn cã hä Thôc kh¸c mµ sö cò nhËn lµ Thôc V­¬ng ch¨ng?" (5).

   D­íi thêi Ph¸p thuéc, xu h­íng hoµi nghi hoÆc phñ ®Þnh cµng cã chiÒu ph¸t triÓn. ViÖt Nam sö l­îc dùa vµo ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc, cho r»ng An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n "kh«ng ph¶i lµ nhµ Thôc bªn Tµu" (6). Ng« TÊt Tè ph©n tÝch s©u h¬n c¸c luËn cø, kh¼ng ®Þnh "N­íc Nam kh«ng cã «ng An D­¬ng V­¬ng nhµ Thôc (7). trong sè nh÷ng nhµ §«ng ph­¬ng häc ph­¬ng T©y nghiªn cøu vÒ cæ sö ViÖt Nam, H.MaspÐro còng tá ý hoµi nghi tÝnh x¸c thùc cña An D­¬ng V­¬ng v× theo t¸c gi¶, sö cò chÐp theo truyÒn thuyÕt mµ th«i (8). Cßn L.Aurousseau th× c«ng nhËn nh©n vËt An D­¬ng V­¬ng, nh­ng cho r»ng n­íc ¢u L¹c cña An D­¬ng V­¬ng chØ tån t¹i trong 3 n¨m tõ 210 ®Õn 208 tr.CN (9).

  Tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m, nhÊt lµ tõ nh÷ng n¨m 60 trë l¹i ®©y, c«ng viÖc nghiªn cøu vÒ thêi An D­¬ng V­¬ng, ®­îc coi nh­ mét giai ®o¹n cña thêi ®¹i dùng n­íc ®Çu tiªn, cµng ngµy cµng ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m vµ thu ®­îc mét sè thµnh tùu míi. Riªng vÒ nguån gèc cña An D­¬ng V­¬ng vµ sù thµnh lËp n­íc ¢u L¹c, còng cã nh÷ng t×m tßi, ph¸t hiÖn míi vÒ t­ liÖu vµ trªn c¬ së ®ã, nh÷ng gi¶ thuyÕt míi ®­îc ®Æt ra.

   Vµo nh÷ng n¨m 50, thuyÕt cæ truyÒn vÒ nguån gèc Ba Thôc cña An D­¬ng V­¬ng vÉn ®­îc nhiÒu nhµ sö häc b¶o vÖ, nh­ng víi nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch míi.

   Cã ng­êi cho, sau khi n­íc Thôc bÞ qu©n TÇn diÖt, con ch¸u vua Thôc tõ ®Êt Ba Thôc tiÕn xuèng nam Èn n¸u, råi dÇn dµ vµo ®Êt ViÖt, lËp nªn n­íc ¢u L¹c víi triÒu Thôc An D­¬ng V­¬ng, tån t¹i kho¶ng 5 n¨m tõ n¨m 210 ®Õn n¨m 206 tr.CN (10).

   Cã ng­êi quan niÖm, Thôc Ph¸n cã thÓ lµ con hay ch¸u xa cña vua Thôc ë Ba Thôc, sau khi ®Êt n­íc bÞ diÖt, ®· cïng víi téc thuéc, ch¹y xuèng vïng §iÒn Tr×, råi theo s«ng Hång vµo ®Êt L¹c ViÖt, chiÕm vïng T©y Vu ë phÝa t©y b¾c trung du B¾c Bé ngµy nay. Sau khi l·nh ®¹o ng­êi L¹c ViÖt vµ T©y ¢u kh¸ng chiÕn chèng qu©n TÇn th¾ng lîi, Thôc Ph¸n gåm chiÕm n­íc V¨n Lang cña Hïng V­¬ng lËp ra n­íc ¢u L¹c vµo kho¶ng n¨m 208 tr.CN (11).

   Còng cã ng­êi, c¨n cø vµo t×nh h×nh ph©n bè c­ d©n vïng T©y Nam Di, pháng ®o¸n r»ng, Thôc V­¬ng trong c¸c th­ tÞch cæ kh«ng ph¶i vua n­íc Thôc ë Ba Thôc, mµ lµ tï tr­ëng cña bé l¹c Kh­¬ng di c­ tõ ®Êt Thôc xuèng phÝa nam vµ tù x­ng lµ Thôc V­¬ng. Bé l¹c Thôc ®ã ®i xuèng vïng Qu¶ng T©y vµ ®«ng b¾c B¾c Bé, céng c­ vµ ®ång hãa víi ng­êi T©y ¢u ë vïng nµy. N­íc ¢u L¹c bao gåm hai thµnh phÇn c­ d©n; L¹c ViÖt vµ T©y ¢u (12).

   N¨m 1963, mét t­ liÖu míi vÒ An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n ®­îc c«ng bè. §ã lµ truyÒn thuyÕt "CÈu chña cheng vïa" (chÝn chóa tranh vua) cña ®ång bµo Tµy ë Cao B»ng. Theo truyÒn thuyÕt nµy th× Thôc Ph¸n lµ con cña Thôc ChÕ, "vua" cña "n­íc" Nam C­¬ng ë vïng Cao B»ng, Qu¶ng T©y hiÖn nay mµ trung t©m lµ Hßa An (Cao B»ng). Nam C­¬ng gåm 9 xø M­êng. Vµo cuèi ®êi Hïng V­¬ng, Thôc ChÕ mÊt, con lµ Thôc Ph¸n h·y cßn Ýt tuæi. ChÝn chóa M­êng kÐo qu©n vÒ b¾t Thôc Ph¸n chia nhá ®Êt ra cho c¸c chóa cai qu¶n vµ ®ßi nh­êng ng«i "vua". Thôc Ph¸n tuy Ýt tuæi, nh­ng rÊt th«ng minh, ®· bµy ra nh÷ng cuéc ®ua søc, ®ua tµi vµ giao hÑn ai th¾ng cuéc sÏ ®­îc nh­êng ng«i. Thôc Ph¸n dïng m­u kÕ lµm cho c¸c chóa mÊt nhiÒu c«ng søc, mµ kh«ng ai th¾ng cuéc. Cuèi cïng, c¸c chóa ph¶i quy phôc Thôc Ph¸n. Sau ®ã, "n­íc" Nam C­¬ng trë nªn c­êng thÞnh, Thôc Ph¸n, nh©n lóc n­íc V¨n Lang suy yÕu, ®· ®¸nh chiÕm lËp ra n­íc ¢u L¹c, tù x­ng lµ An D­¬ng V­¬ng, ®ãng ®« ë Cæ Loa.

   Trªn c¬ së truyÒn thuyÕt "CÈu chña cheng vïa", xuÊt hiÖn mét gi¶ thuyÕt míi, cho r»ng Thôc Ph¸n lµ tï tr­ëng mét liªn minh bé l¹c ng­êi T©y ¢u hay ng­êi Tµy cæ ë vïng nói rõng phÝa b¾c B¾c Bé vµ nam Qu¶ng T©y (14).

  Cuèi nh÷ng n¨m 60 l¹i xuÊt hiÖn thªm hai gi¶ thuyÕt míi vÒ nguån gèc cña Thôc Ph¸n.

   Theo Hïng V­¬ng ngäc ph¶ cïng nhiÒu thÇn tÝch, ngäc ph¶ th¸nh T¶n Viªn vµ c¸c t­íng cña T¶n Viªn th× Thôc Ph¸n lµ "phô ®¹o xø Ai Lao", lµ "bé chóa Ai Lao". Dùa vµo nh÷ng cø liÖu ®ã kÕt hîp víi nh÷ng ghi chÐp cña th­ tÞch cæ Trung Quèc vÒ vïng T©y Nam Di, cã ng­êi nªu gi¶ thuyÕt: Thôc Ph¸n kh«ng ph¶i lµ vua n­íc Thôc ë Tø Xuyªn, mµ lµ vua n­íc T©y Thôc cña ng­êi "Ai Lao di" ë vïng V©n Nam, tiÕp gi¸p n­íc V¨n Lang ë phÝa t©y b¾c. Cuèi ®êi Hïng V­¬ng, Thôc Ph¸n ®· x©m l­îc n­íc V¨n Lang (15).

   Cã ng­êi ph©n tÝch l¹i c¸c th­ tÞch cæ Trung Quèc, chøng minh r»ng, ng­êi L¹c ViÖt ph©n bè trªn ®Þa bµn réng lín tõ l­u vùc s«ng Hång ®Õn l­u vùc T©y Giang. Thôc Ph¸n lµ ng­êi ®øng ®Çu mét nhãm L¹c ViÖt nµo ®ã vµ ¢u L¹c hay T©y ¢u hay T©y ¢u L¹c còng lµ mét n­íc cña ng­êi L¹c ViÖt do An D­¬ng V­¬ng thµnh lËp. Víi gi¶ thuyÕt nµy, t¸c gi¶ cho viÖc An D­¬ng V­¬ng chiÕm n­íc V¨n Lang lËp n­íc ¢u L¹c chØ lµ cuéc ®Êu tranh néi bé cña ng­êi L¹c ViÖt (16).

   TÊt c¶ nh÷ng gi¶ thuyÕt trªn ®©y chøng tá r»ng, nguån gèc cña Thôc Ph¸n vµ sù ra ®êi cña n­íc ¢u L¹c cßn nhiÒu khÝa c¹nh bÝ Èn cÇn tiÕp tôc kh¸m ph¸, t×m tßi. Nh­ng xu h­íng chung cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong thêi gian gÇn ®©y, ®Òu b¸c bá thuyÕt cã truyÒn vÒ gèc tÝch Ba Thôc cña Thôc Ph¸n. ThuyÕt nµy kh«ng nh÷ng chøa ®ùng nh÷ng ®iÒu phi lý, khã gi¶i thÝch vÒ kho¶ng c¸ch kh«ng gian vµ thêi gian gi÷a n­íc Thôc ë Tø Xuyªn víi n­íc ¢u L¹c ë b¾c ViÖt Nam nh­ ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc ®· nªu lªn, mµ cßn tr¸i ng­îc víi nhiÒu nguån t­ liÖu trong n­íc.

   Theo thuyÕt nµy, th× Thôc Ph¸n lµ ng­êi n­íc ngoµi, lµ kÎ x©m l­îc n­íc V¨n Lang. Nh­ng trong ký øc vµ t×nh c¶m l©u ®êi cña nh©n d©n ®­îc ph¶n ¸nh trong c¸c thÇn tÝch, ngäc ph¶, trong c¸c nghi thøc thê cóng, diÔn x­íng d©n gian... th× An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ kÎ thï, mµ lµ mét ng­êi cã c«ng dùng n­íc vµ gi÷ n­íc, mét anh hïng ®­îc t«n kÝnh. NÕu 10 th¸ng 3 (©m lÞch) lµ ngµy giç tÕt Hïng V­¬ng th× ngµy 6 th¸ng 1 (©m lÞch) còng lµ mét ngµy héi lín ë ®Òn Vua Thôc t¹i Cæ Loa:

  ChÕt th× bá con bá ch¸u,
Sèng th× kh«ng bá mång s¸u th¸ng Giªng.

   Trong nhiÒu thÇn tÝch vÒ Hïng V­¬ng, An D­¬ng V­¬ng vµ nh÷ng nh©n vËt thêi ®ã, còng nh­ trong truyÒn thuyÕt d©n gian, Thôc Ph¸n lµ mét "bé chóa", mét "phô ®¹o" thuéc "dßng dâi vua Hïng". Cuéc xung ®ét gi÷a Hïng vµ Thôc kh«ng dÉn ®Õn chç th«n tÝnh, tiªu diÖt nhau, mµ l¹i kÕt thóc b»ng sù nh­êng ng«i cña Hïng V­¬ng vµ b»ng sù hîp nhÊt c­ d©n, ®Êt ®ai ®Ó thµnh lËp n­íc ¢u L¹c. Do ®ã, mét ph­¬ng h­íng chung ®­îc x¸c lËp trong c¸c gi¶ thuyÕt gÇn ®©y coi Thôc Ph¸n nh­ ng­êi cÇm ®Çu mét bé l¹c, mét liªn minh bé l¹c, mét "n­íc" nµo ®ã gÇn n­íc V¨n Lang vµ cã quan hÖ mËt thiÕt víi c­ d©n V¨n Lang.

   Tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cho ®Õn ngµy nay, cã thÓ t¹m x¸c lËp mét gi¶ thiÕt nh­ sau:

   C­ d©n n­íc V¨n Lang ®êi Hïng V­¬ng chñ yÕu lµ ng­êi L¹c ViÖt vµ bao gåm c¶ mét bé phËn ng­êi T©y ¢u (hay cßn gäi lµ ¢u ViÖt) ë miÒn rõng nói vµ trung du phÝa b¾c, hai thµnh phÇn ®ã sèng xen kÏ víi nhau trong nhiÒu vïng. PhÝa b¾c n­íc V¨n Lang lµ ®Þa bµn c­ tró cña ng­êi T©y ¢u, còng cã nh÷ng nhãm L¹c ViÖt sèng xen kÏ. NhiÒu nguån th­ tÞch cæ cña Trung Quèc chøng tá ng­êi L¹c ViÖt cã mÆt c¶ ë l­u vùc T©y Giang, trong vïng Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, ®¶o H¶i Nam vµ mét phÇn V©n Nam, Quý Ch©u (17).

   L¹c ViÖt vµ T©y ¢u lµ hai nhãm phÝa nam cña B¸ch ViÖt, sèng gÇn gòi nhau vµ cã vïng xen kÏ nhau, trªn l­u vùc s«ng Hång vµ T©y Giang. Võa lµ ®ång chñng, võa lµ l¸ng giÒng, tõ l©u ng­êi L¹c ViÖt vµ ng­êi T©y ¢u ®· cã nhiÒu quan hÖ mËt thiÕt vÒ kinh tÕ, v¨n hãa. Cã lÏ do t×nh tr¹ng sèng xen kÏ vµ do nh÷ng quan hÖ gÇn gôi vÒ c¸c mÆt nh­ vËy, mµ trong th­ tÞch cæ Trung Quèc, cã khi ph©n biÖt T©y ¢u víi L¹c ViÖt, cã khi coi T©y ¢u vµ L¹c ViÖt lµ mét. Qu¸ch Ph¸c (®êi TÊn) chó gi¶i s¸ch Ph­¬ng ng«n cña D­¬ng Hïng nãi r»ng: "T©y ¢u lµ biÖt chñng cña L¹c ViÖt". Nhan S­ Cæ (®êi §­êng) khi chó gi¶i H¸n th­, còng gi¶i thÝch: "T©y ¢u tøc lµ L¹c ViÖt, nãi T©y (¢u) lµ ®Ó ph©n biÖt víi §«ng ¢u".

  Thôc Ph¸n lµ thñ lÜnh cña mét liªn minh bé l¹c ng­êi T©y ¢u ë phÝa b¾c n­íc V¨n Lang, theo truyÒn thuyÕt cña ®ång bµo Tµy th× liªn minh bé l¹c ®ã lµ "n­íc" Nam C­¬ng gåm 10 xø M­êng (9 m­êng cña 9 chóa vµ 1 m­êng trung t©m cña Thôc Ph¸n) tøc 10 bé l¹c häp thµnh, víi ®Þa bµn c­ tró gåm vïng nam Qu¶ng T©y, Cao B»ng vµ cã thÓ réng h¬n, c¶ vïng nói rõng phÝa b¾c B¾c Bé, mµ trung t©m lµ Cao B»ng. Nh©n d©n vïng Cæ Loa (Hµ Néi) còng t­¬ng truyÒn r»ng, An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n vèn lµ "mét tï tr­ëng miÒn nói", lµ ng­êi quª qu¸n gèc tÝch ë miÒn nói rõng phÝa b¾c.

   Gi÷a ng­êi L¹c ViÖt vµ T©y ¢u, còng nh­ gi÷a Hïng vµ Thôc, ®· cã nhiÒu quan hÖ g¾n bã l©u ®êi. HuyÒn tho¹i L¹c Long Qu©n - ¢u C¬ ®· chøa ®ùng mèi quan hÖ gi÷a hai yÕu tè L¹c vµ ¢u trong céi nguån xa x­a cña c¸c thµnh phÇn d©n téc ë ViÖt Nam. NhiÒu thÇn tÝch vµ truyÒn thuyÕt vÒ Hïng V­¬ng vµ An D­¬ng V­¬ng coi Thôc Ph¸n lµ thuéc "dßng dâi", "t«ng ph¸i", "ch¸u ngo¹i" cña vua Hïng. Nh÷ng thÇn tÝch chÐp Thôc Ph¸n lµ "bé chóa Ai Lao" hay "phô ®¹o Ai Lao" th× còng coi lµ ng­êi ®øng ®Çu mét "bé" nh­ 15 bé cña n­íc V¨n Lang, còng thuéc "dßng dâi vua Hïng" (Hïng V­¬ng ngäc ph¶), chø kh«ng ph¶i lµ mét n­íc ngoµi xa l¹.

   Nh­ng mÆt kh¸c, vµo cuèi ®êi Hïng V­¬ng, gi÷a Hïng vµ Thôc x¶y ra mét cuéc xung ®ét kÐo dµi. NhiÒu lµng vïng trung ch©u l­u vùc s«ng Hång thê th¸nh T¶n Viªn vµ nh÷ng bé t­íng cña vua Hïng ®· tõng theo th¸nh T¶n Viªn "®¸nh giÆc Thôc". §ã lµ cuéc xung ®ét kh«ng tr¸nh khái trong qu¸ tr×nh tËp hîp c¸c bé l¹c vµ liªn minh bé l¹c gÇn gôi nhau ®Ó thµnh lËp Nhµ n­íc vµ më réng ph¹m vi kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc ®ã.

   Cuéc xung ®ét ®ang tiÕp diÔn th× n­íc V¨n Lang còng nh­ ng­êi L¹c ViÖt vµ T©y ¢u, cïng toµn bé c¸c nhãm ng­êi ViÖt trong khèi B¸ch ViÖt ®øng tr­íc mét mèi ®e däa cùc kú nguy hiÓm. §©y lµ n¹n x©m l­îc ®¹i quy m« cña ®Õ chÕ TÇn. ChÝnh hoµn c¶nh lÞch sö Êy c¾t nghÜa t¹i sao cuéc xung ®ét Hïng - Thôc l¹i kÕt thóc b»ng sù nh­êng ng«i cña Hïng V­¬ng cho Thôc Ph¸n vµ sù thµnh lËp n­íc ¢u L¹c nh­ mét b­íc ph¸t triÓn kÕ tôc cña n­íc V¨n Lang, mét sù hîp nhÊt ë møc ®é cao h¬n, ph¹m vi réng h¬n, cña ng­êi L¹c ViÖt vµ ng­êi T©y ¢u.

2 . Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l­îc TÇn.

  §Õ chÕ TÇn thµnh lËp n¨m 221 tr.CN lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn cña mét tiÕn tr×nh lÞch sö l©u dµi vµ phøc t¹p, ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi cña chñ nghÜa bµnh tr­íng §¹i H¸n.

   Nhµ TÇn ®· më nh÷ng cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ®¹i quy m«, bµnh tr­íng m¹nh mÏ vÒ phÝa b¾c vµ chñ yÕu lµ phÝa nam, lËp thµnh mét ®Õ chÕ réng lín ®Çu tiªn trong lÞch sö Trung Quèc.

   VÒ phÝa b¾c, n¨m 215 - 214 tr.CN, TÇn Thñy Hoµng sai t­íng M«ng §iÒm ®em 30 v¹n qu©n ®¸nh ng­êi Hung N«, chiÕm ®Êt phÝa nam Hµ S¸o, lËp ra 44 huyÖn. Trªn c¬ së nh÷ng ®o¹n thµnh cña ba n­íc TÇn, Yªn, TriÖu tr­íc ®©y, nhµ TÇn nèi liÒn vµ ®¾p thªm thµnh mét bøc tr­êng thµnh míi, dµi 5.000 dÆm ch¹y dµi tõ L©m Thao ë phÝa T©y ®Õn Liªu §«ng ë phÝa ®«ng. §ã lµ V¹n Lý Tr­êng Thµnh næi tiÕng cña Trung Quèc, nh»m ng¨n chÆn sù tiÕn c«ng cña Hung N«, b¶o vÖ biªn c­¬ng phÝa b¾c cña ®Õ chÕ TÇn.

   VÒ phÝa nam, kÕ tôc vµ ph¸t triÓn chñ tr­¬ng "b×nh B¸ch ViÖt" cña n­íc Së tr­íc ®©y, TÇn Thñy Hoµng ph¸t 50 v¹n qu©n x©m l­îc ®Êt ®ai cña B¸ch ViÖt ë phÝa nam Tr­êng Giang.

   Trong th­ tÞch cæ cña Trung Quèc, tµi liÖu x­a nhÊt chÐp vÒ cuéc chinh phôc B¸ch ViÖt cña qu©n TÇn lµ mét ®o¹n trong s¸ch Hoµi Nam Tö. T¸c gi¶ cuèn s¸ch lµ Hoµi Nam v­¬ng L­u An ®­îc phong ë ®Êt Hoµi Nam n¨m 164 tr.CN, vµ chÕt n¨m 122 tr.CN. §Êt Hoµi Nam ë s¸t ®Êt B¸ch ViÖt, L­u An l¹i sèng gÇn thêi TÇn Thñy Hoµng x©m l­îc B¸ch ViÖt (chØ sau kho¶ng nöa thÕ kû) nªn, ®øng vÒ mÆt t­ liÖu häc, sù ghi chÐp cña Hoµi Nam Tö còng cã gi¸ trÞ nhÊt. S¸ch Hoµi Nam Tö viÕt:

   "(Nhµ TÇn) l¹i ham sõng tª, ngµ voi, l«ng tr¶, ngäc ch©u vµ ngäc c¬ cña ®Êt ViÖt, bÌn sai óy §å Th­ ph¸t 50 v¹n binh, chia lµm 5 ®¹o qu©n: mét ®¹o ®ãng ë ®Ìo §µm Thµnh, mét ®¹o ®ãng gi÷ ë ¶i Cöu Nghi, mét ®¹o ®ãng ë Phiªn Ngung, mét ®¹o gi÷ miÒn Nam D·, mét ®¹o ®ãng ë s«ng D­ Can.

   "Trong 3 n¨m, (qu©n TÇn) kh«ng cëi gi¸p d·n ná. Gi¸m Léc kh«ng cã ®­êng chë l­¬ng, l¹i lÊy binh sÜ ®µo cõ (kªnh) cho th«ng ®­êng l­¬ng, ®Ó ®¸nh nhau víi ng­êi ViÖt. GiÕt ®­îc qu©n tr­ëng T©y ¢u lµ DÞch Hu Tèng. Nh­ng ng­êi ViÖt ®Òu vµo trong rõng, ë víi cÇm thó, kh«ng ai chÞu ®Ó cho qu©n TÇn b¾t. Hä cïng nhau ®Æt ng­êi kiÖt tuÊn lªn lµm t­íng ®Ó ban ®ªm ra ®¸nh qu©n TÇn, ®¹i ph¸ qu©n TÇn vµ giÕt ®­îc §å Th­. (Qu©n TÇn) th©y ph¬i m¸u ch¶y hµng mÊy chôc v¹n ng­êi. (Nhµ TÇn) bÌn ph¸t nh÷ng ng­êi bÞ ®µy ®Õn ®ãng gi÷" (18).

  Tµi liÖu quan träng thø hai lµ Sö ký cña T­ M· Thiªn, viÕt xong vµo kho¶ng ®Çu thÕ kû 1 tr.CN. VÒ cuéc x©m l­îc B¸ch ViÖt cña qu©n TÇn, s¸ch Sö ký còng chÐp t­¬ng tù nh­ s¸ch Hoµi Nam Tö:

   "(Nhµ TÇn) sai óy (§µ? chÐp thõa) §å Th­ ®em qu©n L©u thuyÒn xuèng nam ®¸nh ®Êt B¸ch ViÖt, sai gi¸m Léc ®µo cõ chë l­¬ng ®Ó vµo s©u ®Êt ViÖt. Ng­êi ViÖt bá trèn.

   (Qu©n tÇn) ®¸nh gi÷ l©u ngµy. L­¬ng thùc bÞ tuyÖt vµ thiÕu. Ng­êi ViÖt ra ®¸nh. Qu©n TÇn ®¹i b¹i. (Nhµ TÇn) bÌn sai óy §µ ®em binh ®ãng gi÷ ®Êt ViÖt.

  "Lóc bÊy giê, nhµ TÇn ë phÝa b¾c th× m¾c häa víi ng­êi Hå, ë phÝa nam th× m¾c häa víi ng­êi ViÖt. §ãng binh ë ®Êt v« dông, tiÕn kh«ng ®­îc, tho¸i còng kh«ng xong. Trong h¬n 10 n¨m, ®µn «ng mÆc ¸o gi¸p, ®µn bµ ph¶i chuyªn chë, khæ kh«ng sèng næi. Ng­êi ta tù th¾t cæ trªn c©y däc ®­êng. Ng­êi chÕt tr«ng nhau. KÞp khi TÇn hoµng ®Õ b¨ng hµ th× c¶ thiªn h¹ næi lªn chèng" (19)

   ë phÇn B¶n kû. Sö ký chÐp thªm:

  "N¨m 33 (214 tr.CN), (nhµ TÇn) ph¸t nh÷ng ng­êi trèn tr¸nh (®µo vong), ng­êi ë rÓ (chuÕ tÕ) vµ l¸i bu«n, c­íp chiÕm ®Êt Lôc L­¬ng, ®Æt lµm c¸c quËn QuÕ L©m, T­îng vµ Nam H¶i, ®­a nh÷ng ng­êi bÞ ®µy ®Õn ®ãng gi÷. N¨m 34 (213 tr.CN) ®em nh÷ng l¹i viªn xÐt viÖc h×nh ngôc kh«ng ngay th¼ng ®i ®¾p tr­êng thµnh vµ ®µy xuèng ®Êt ViÖt" (20).

   Ngoµi ra, s¸ch TiÒn H¸n th­ biªn so¹n vµo kho¶ng cuèi thÕ kû I tr.CN, cßn chÐp l¹i mét bøc th­ cña Hoµi Nam V­¬ng L­u An göi H¸n Vò §Õ, trong ®ã cã ®o¹n nh¾c l¹i cuéc chiÕn ®Êu cña ng­êi ViÖt chèng qu©n TÇn:

   "ThÇn nghe c¸c phô l·o nãi r»ng, thêi TÇn tõng sai óy §« Th­ ®¸nh ®Êt ViÖt, l¹i sai gi¸m Léc ®µo cõ më d­êng. Ng­êi ViÖt trèn vµo trong nói s©u rõng rËm, kh«ng thÓ ®¸nh ®­îc. (Nhµ TÇn) l­u qu©n ë l¹i ®ãng gi÷ ®Êt kh«ng, l©u ngµy sÜ tèt mÖt mái: Ng­êi ViÖt bÌn ra ®¸nh, qu©n TÇn ®¹i b¹i (Nhµ TÇn) ph¸t tï bÞ ®µy ®Õn ®ãng gi÷" (21).

   Trªn ®©y lµ nh÷ng t­ liÖu x­a nhÊt, ®¸ng tin cËy nhÊt chÐp vÒ cuéc chinh phôc cña qu©n TÇn vµ cuéc kh¸ng chiÕn cña ng­êi ViÖt.

   Theo Sö ký, cuéc chiÕn tranh x©m l­îc vµ t×nh tr¹ng khèn quÉn cña qu©n TÇn ë ®Êt ViÖt kÐo dµi "h¬n 10 n¨m". Theo biªn niªn sö Trung Quèc, TÇn Thñy Hoµng chÕt n¨m 210 tr.CN. TÇn NhÞ ThÕ lªn nèi ng«i ®­îc Ýt l©u, ph¶i ra lÖnh b·i binh ë ®Êt ViÖt vµo n¨m 208 tr.CN. VËy cuéc chiÕn tranh x©m l­îc cña qu©n TÇn cã thÓ b¾t ®Çu tõ n¨m 218 tr.CN (n¨m thø 29 cña TÇn Thñy Hoµng tÝnh tõ khi TÇn Doanh ChÝnh lªn ng«i vua tõ n¨m 246 tr.CN). Sö ký l¹i chÐp: "(Nhµ TÇn) ®Æt ba quËn QuÕ L©m, Nam H¶i vµ T­îng, ph¸t nh÷ng ng­êi bÞ ®µy ®Õn cho ë lén víi ng­êi ViÖt trong 13 n¨m" (22). Nhµ TÇn mÊt vµo n¨m 206 tr.CN. N¨m xuÊt qu©n 218 tr.CN còng phï hîp víi thêi gian 13 n¨m trªn (218 - 206 tr.CN   -> 13 n¨m. Còng theo Sö ký, nhµ TÇn ®Æt 3 quËn vµo n¨m 214 tr.CN. Mµ theo Hoµi Nam Tö, qu©n TÇn ph¶i dông binh "trong 3 n¨m", ph¶i ®µo cõ më ®­êng chuyÓn l­¬ng míi vµo ®­îc ®Êt T©y ¢u vµ sau ®ã míi lËp ®­îc ba quËn trªn ®Êt míi chiÕm. VËy n¨m xuÊt qu©n chËm nhÊt lµ n¨m 217 tr. CN vµ thêi ®iÓm 218 tr.CN x¸c ®Þnh trªn còng kh«ng cã g× m©u thuÉn. Tõ nh÷ng cø liÖu trªn, cã thÓ t¹m x¸c ®Þnh: nhµ TÇn ph¸t binh b¾t ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m l­îc B¸ch ViÖt vµo n¨m 218 tr.CN.

  Theo Hoµi Nam Tö, 50 v¹n qu©n TÇn chia lµm 5 ®¹o qu©n:

     - §¹o thø nhÊt ®ãng ë ®Ìo §µm Thµnh

   - §¹o thø hai ®ãng ë ¶i Cöu Nghi

   - §¹o thø ba ®ãng ë Phiªn Ngung

   - §¹o thø t­ gi÷ miÒn Nam D·

   - §¹o thø n¨m ®ãng ë s«ng D­ Can.

   §¹o qu©n thø n¨m ®ãng ë D­ Can (Phóc KiÕn) vµ ®¹o qu©n thø t­ ®ãng ë Nam D· (Giang T©y) lµ lùc l­îng tiÕn ®¸nh §«ng ViÖt Nam (nam ChiÕt Giang) vµ M©n ViÖt  (Phóc KiÕn). Sau khi chiÕm ®­îc ®Êt nµy, nhµ TÇn lËp thµnh quËn M©n Trung.

   §¹o qu©n thø ba ®ãng ë Phiªn Ngung (Qu¶ng Ch©u) thuéc ®Þa bµn cña nhãm Nam ViÖt (Qu¶ng §«ng). §¹o qu©n nµy ®i theo con ®­êng tõ Tr­êng Sa v­ît qua Ngò LÜnh xuèng Qu¶ng §«ng. §¹o qu©n thø t­, thø n¨m cã thÓ còng tiÕn xuèng Phiªn Ngung, héi qu©n víi ®¹o qu©n thø ba. Qu©n TÇn chiÕm ®Êt Nam ViÖt, lËp ra quËn Nam H¶i. §¹o qu©n thø hai ®ãng ë ¶i Cöu Nghi vÒ phÝa ®«ng b¾c Qu¶ng T©y gi¸p Hå Nam.

   §¹o qu©n thø nhÊt ®ãng ë ®Ìo §µm Thµnh   lµ mét ®Ìo ë ®Êt Thñy An trªn nói ViÖt Thµnh thuéc Ngò LÜnh, trªn ®­êng tõ Hå Nam xuèng ®«ng b¾c Qu¶ng t©y.

   Hai ®¹o qu©n thø nhÊt vµ thø hai tiÕn vµo ®Êt Qu¶ng T©y lµ ®Þa bµn cña nhãm T©y ¢u (hay ¢u ViÖt). ThuyÒn t¶i l­¬ng cña qu©n TÇn tÊt ng­îc dßng s«ng T­¬ng b¾t nguån tõ Ngò LÜnh ch¶y vµo hå §éng §×nh. Nh­ng ®Õn ®Çu nguån s«ng T­¬ng th× kh«ng cã ®­êng thñy ®Ó chuyÓn sang s«ng Ly tøc s«ng QuÕ, vµo néi ®Þa Qu¶ng T©y. V× vËy, §å Th­ sai gi¸m Léc "lÊy binh sÜ ®µo cõ cho th«ng ®­êng l­¬ng" (Hoµi Nam Tö). §ã lµ Linh Cõ hay kªnh H­ng An nèi liÒn s«ng T­¬ng víi s«ng Ly, hiÖn nay vÉn cßn. Léc vèn lµ ng­êi gèc ViÖt gi÷ chøc ngù sö gi¸m cña nhµ TÇn. Léc am hiÓu ®Þa h×nh vïng LÜnh Nam, l¹i giái vÒ s«ng n­íc nªn §å Th­ giao cho phô tr¸ch c«ng viÖc vËn chuyÓn l­¬ng thùc vµ khai Linh Cõ ®Ó më th«ng ®­êng thñy tõ s«ng T­¬ng vµo s«ng Ly.

   Trong 3 n¨m (218 - 215 tr. CN) kÓ tõ khi xuÊt qu©n, qu©n TÇn võa ph¶i ®µo kªnh, võa ph¶i ®èi phã víi cuéc chiÕn ®Êu cña ng­êi ViÖt, nªn "ba n¨m kh«ng cëi gi¸p d·n ná" (Hoµi Nam Tö). Sau ®ã, nhê Linh Cõ, qu©n TÇn theo s«ng Ly (s«ng QuÕ) tiÕn vµo l­u vùc T©y Giang lµ ®Þa bµn ng­êi T©y ¢u. Qu©n TÇn ®· giÕt chÕt mét tï tr­ëng T©y ¢u lµ DÞch Hu Tèng, nh­ng gÆp søc kh¸ng cù quyÕt liÖt cña ng­êi ViÖt. N¨m 214 tr. CN, nhµ TÇn chiÕm ®­îc ®Êt Lôc L­¬ng, lËp ba quËn: Nam H¶i, QuÕ L©m vµ T­îng. Nam H¶i lµ vïng Qu¶ng §«ng (do ®¹o qu©n thø ba ®¸nh chiÕm). QuÕ L©m lµ vïng b¾c vµ ®«ng Qu¶ng T©y. Cßn quËn T­îng ë ®©u? §©y lµ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cuéc tiÕn qu©n x©m l­îc cña qu©n TÇn vµ cuéc kh¸ng chiÕn cña ng­êi T©y ¢u - L¹c ViÖt, cña nh©n d©n V¨n Lang - ¢u L¹c.

   ViÖt sö l­îc kh«ng chÐp cuéc x©m l­îc cña qu©n TÇn, mµ chØ chÐp viÖc TriÖu §µ ®¸nh chiÕm n­íc ¢u L¹c cña An D­¬ng V­¬ng.

   Tõ §¹i ViÖt sö ký toµn th­ vÒ sau, sö s¸ch cña ta dùa vµo th­ tÞch cæ cña Trung Quèc, chÐp thªm cuéc x©m l­îc cña qu©n TÇn vµ coi quËn T­îng "lµ An Nam" (§¹i ViÖt sö ký toµn th­, Ngo¹i kû, quyÓn 1), lµ "®Êt Giao chØ" sau nhµ TÇn t¸ch lµm ba quËn "Giao ChØ, Cöu Ch©n vµ NhËt Nam" (ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc, TiÒn biªn, quyÓn 1). Nh­ vËy, qu©n TÇn ®· chiÕm ®­îc n­íc ©u L¹c vµ tiÕn vµo ®Õn tËn quËn NhËt Nam ®êi H¸n (kho¶ng tõ Hoµnh S¬n ®Õn §¹i L·nh). Tõ ®ã, h×nh thµnh mét thuyÕt cæ truyÒn ®­îc tr×nh bµy phæ biÕn trong sö s¸ch cña ta vµ cña Trung Quèc coi quËn T­îng ®êi TÇn bao gåm c¶ n­íc V¨n Lang ®êi Hïng V­¬ng vµ n­íc ©u L¹c ®êi An D­¬ng V­¬ng, kÐo dµi ®Õn NhËt Nam (23). Vµ ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña ng­êi T©y ©u - L¹c ViÖt ®· bÞ thÊt b¹i.

   Tõ cuèi thÕ kû 19, thuyÕt cæ truyÒn ®ã ®· bÞ hoµi nghi vµ phª ph¸n.

   Vò Ph¹m Kh¶i lµ mét sö thÇn cuèi ®êi Tù §øc (1848 - 1883), trong th­ göi T« Tr©n vµ Ph¹m H÷u Nghi ë Quèc sö qu¸n, ®· dïng lý lÏ suy ®o¸n ®Ó b¸c bá quan niÖm cho r»ng quËn T­îng lµ ®Êt n­íc ta (24).

   H. Maspero vµ T¸-b¸ NghÜa-minh (Guimei SaÐki, ng­êi NhËt) ®· ®i s©u vµo c¸c cø liÖu trong th­ tÞch cæ, ph©n tÝch vµ chøng minh mét c¸ch v÷ng vµng r»ng, quËn T­îng lµ miÒn t©y Qu¶ng T©y vµ mét phÇn nam Quý Ch©u. Nh­ vËy ba quËn Nam H¶i, QuÕ L©m vµ T­îng mµ qu©n TÇn chiÕm ®­îc ®Òu n»m trong ph¹m vi Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y vµ mét phÇn Quý Ch©u ë phÝa nam Trung Quèc, chø kh«ng bao gåm ®Êt ViÖt Nam. Nh­ng thÕ th× qu©n TÇn ch­a tiÕn vµo l·nh thæ V¨n Lang - ©u L¹c vµ kh«ng cã cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña ng­êi L¹c ViÖt (25).

   Tõ viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ quËn T­îng ®· h×nh thµnh hai kiÕn gi¶i kh¸c nhau vÒ cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña ng­êi T©y ¢u - L¹c ViÖt.

   KiÕn gi¶i thø nhÊt cho r»ng qu©n TÇn ®· tiÕn vµo ®Êt NhËt Nam (trung Trung Bé) vµ nh­ thÕ cã nghÜa lµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña ng­êi T©y ¢u - L¹c ViÖt, cña nh©n d©n V¨n Lang - ¢u L¹c ®· thÊt b¹i. KiÕn gi¶i nµy g¾n liÒn víi thuyÕt cæ truyÒn coi quËn T­îng lµ NhËt Nam hay bao gåm c¶ Giao ChØ, Cöu Ch©n vµ NhËt Nam. Ng­êi ra søc b¶o vÖ thuyÕt nµy lµ L. Aurousseau(26).

   KiÕn gi¶i thø hai cho r»ng qu©n TÇn chØ tiÕn vµo ®Þa bµn ng­êi T©y ¢u vµ bÞ chÆn ®¸nh ë ®Êy, kh«ng tiÕn vµo l·nh thæ V¨n Lang - ¢u L¹c vµ do ®ã, kh«ng cã cuéc kh¸ng chiÕn cña ng­êi L¹c ViÖt. KiÕn gi¶i nµy g¾n liÒn víi thuyÕt míi coi quËn T­îng cïng víi quËn Nam H¶i, QuÕ L©m chØ n»m trong ph¹m vi Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y vµ mét phÇn Quý Ch©u.

   Tr­íc hÕt, quËn T­îng kh«ng thÓ lµ quËn NhËt Nam, l¹i cµng kh«ng thÓ bao trïm c¶ ba quËn Giao ChØ, Cöu Ch©n, NhËt Nam ®êi H¸n.

   Cuéc kh¸ng chiÕn m­u trÝ, bÒn bØ cña ng­êi ViÖt ®· lµm cho qu©n TÇn "l­¬ng thùc bÞ tuyÖt vµ thiÕu", "®ãng binh ë ®Êt v« dông, tiÕn kh«ng ®­îc tho¸i còng kh«ng xong" (Sö ký). Qu©n giÆc cµng ngµy cµng bÞ dån vµo t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng, nguy khèn ®Õn nh­ tuyÖt väng: "§µn «ng mÆc ¸o gi¸p, ®µn bµ ph¶i chuyªn chë, khæ kh«ng sèng næi. Ng­êi ta tù th¾t cæ trªn c©y däc ®­êng. Ng­êi chÕt tr«ng nhau" (Sö ký).

   Lóc ®ã, ng­êi ViÖt míi tËp hîp lùc l­îng, tæ chøc ®¸nh lín nh»m tiªu diÖt sinh lùc giÆc, ®Ëp tan cuéc x©m l­îc cña qu©n TÇn. KÕt qu¶ lµ ng­êi ViÖt ®· "®¹i ph¸ qu©n TÇn vµ giÕt ®­îc §å Th­. (Qu©n TÇn) th©y ph¬i m¸u ch¶y hµng mÊy chôc v¹n ng­êi" (Hoµi Nam Tö). N¨m 208 tr. CN, nhµ TÇn ph¶i b·i binh.

   Cuéc chiÕn tranh x©m l­îc B¸ch ViÖt cña nhµ TÇn kÐo dµi 10 n¨m (218 - 208 tr. CN). NhiÒu nhãm ng­êi ViÖt ®· tham gia cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn, gãp phÇn tiªu diÖt qu©n TÇn. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña nh©n d©n ta, cña ng­êi T©y ¢u vµ L¹c ViÖt trªn ®Þa bµn n­íc V¨n Lang - ¢u L¹c lóc bÊy giê, kÐo dµi kho¶ng 5, 6 n¨m, tÝnh tõ kho¶ng n¨m 214 tr. CN ®Õn n¨m 208 tr. CN.

   Cuéc kh¸ng chiÕn  chèng TÇn lµ cuéc ®ông ®Çu lÞch sö ®Çu tiªn gi÷a d©n téc ta víi chñ nghÜa bµnh tr­íng §¹i H¸n ë Trung Quèc. §ã lµ cuéc kh¸ng chiÕn cña mét n­íc nhá chèng l¹i n¹n x©m l­îc lín cña mét ®Õ chÕ lín m¹nh vµ tµn b¹o ë ph­¬ng §«ng.

   Tr­íc thö th¸ch ¸c liÖt ®ã, nh©n d©n ta ®· biÓu thÞ quyÕt t©m chiÕn ®Êu b¶o vÖ cuéc sèng ®éc lËp tù do vµ lèi sèng riªng cña m×nh, ®· d¸m chèng l¹i vµ chèng l¹i th¾ng lîi thÕ lùc x©m l¨ng cña mét ®Õ chÕ lín.

   Cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn cña nh©n d©n ta ®· giµnh ®­îc th¾ng lîi vÎ vang. Qu©n TÇn ®· bÞ tiªu diÖt nÆng nÒ, bÞ "®¹i b¹i", bÞ ®¸nh bËt ra khái n­íc ta vµ ph¶i co l¹i gi÷ ba quËn ®· lËp ®­îc ë phÝa b¾c n­íc ta. Tham gia cuéc chiÕn ®Êu chèng qu©n TÇn cã nhiÒu nhãm ng­êi ViÖt, nh­ng chØ cã cuéc kh¸ng chiÕn gi÷ n­íc cña nh©n d©n ta giµnh ®­îc th¾ng lîi trän vÑn. Th¾ng lîi oanh liÖt cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng TÇn lµ chiÕn c«ng më ®Çu cho cuéc ®Êu tranh l©u dµi cña d©n téc ta chèng l¹i häa x©m l­îc cña c¸c ®Õ chÕ §¹i H¸n ph­¬ng B¾c.

   T­ liÖu x­a nhÊt chÐp quËn T­îng ®êi TÇn lµ quËn NhËt Nam ®êi H¸n, lµ mét c©u c­íc chó trong TiÒn H¸n th­ khi viÕt vÒ quËn NhËt Nam ®êi H¸n: "QuËn NhËt Nam - quËn T­îng ®êi TÇn ngµy tr­íc(27). C¸c t¸c phÈm sö häc vµ ®Þa lý häc ®êi sau cña Trung Quèc vµ cña ta ®Òu theo ®ã, chó gi¶i hoÆc biªn chÐp vÞ trÝ quËn T­îng lµ t­¬ng øng víi quËn NhËt Nam hay ®Ó cho hîp lý h¬n, gåm c¶ Giao ChØ vµ Cöu Ch©n.

   Nh­ng chÝnh TiÒn H¸n th­, phÇn B¶n kû vÒ H¸n Chiªu §Õ (87 - 74 tr. CN) l¹i chÐp râ rµng: "N¨m thø 5 hiÖu Nguyªn Ph­îng (76 tr.CN), b·i bá quËn T­îng, chia ®Êt vµo hai quËn UÊt L©m vµ T­êng Kha"(28). QuËn UÊt L©m lµ vïng Qu¶ng T©y. QuËn T­êng Kha ë phÝa t©y quËn UÊt L©m vµ gåm mét phÇn Quý Ch©u. VËy vÞ trÝ cña quËn T­îng lµ miÒn t©y Qu¶ng T©y vµ mét phÇn nam Quý Ch©u. TrÞ së cña quËn T­îng, theo MËu L¨ng th­ do TiÒn H¸n th­ dÉn ë lêi chó, lµ L©m TrÇn ë phÝa t©y Nam Ninh, thuéc huyÖn T©n D­¬ng, tØnh Qu¶ng T©y.

   Theo kÕt qu¶ kh¶o chøng cña H.MaspÐro, trong nh÷ng th­ tÞch x­a nhÊt cña Trung Quèc chÐp vÒ quËn T­îng, chØ cã 5 ®o¹n nãi vÒ vÞ trÝ cña quËn Êy th× 4 ®o¹n - gåm 1 ®o¹n trong MËu L¨ng th­, 2 ®o¹n trong S¬n h¶i kinh vµ mét ®o¹n trong TiÒn H¸n th­ - ®Òu x¸c nhËn quËn T­îng ë miÒn nam Trung Quèc, chØ cã lêi c­íc chó cña TiÒn H¸n th­ ®Æt quËn T­îng ë quËn NhËt Nam ®êi H¸n(29). Sù nhÇm lÉn quËn T­îng víi quËn NhËt Nam cã thÓ do quËn T­îng lµ mét quËn phÝa nam cña ®Õ chÕ TÇn, mµ quËn NhËt Nam còng lµ quËn phÝa nam cña ®Õ chÕ H¸n vµ trong 5 huyÖn cña quËn NhËt Nam l¹i cã huyÖn T­îng L©m ë phÝa cùc nam.

   H¬n n÷a, sau khi nhµ TÇn thiÕt lËp ba quËn Nam H¶i, QuÕ L©m vµ T­îng, còng nh­ sau khi TriÖu §µ chiÕm cø ba quËn Êy ®Ó c¸t cø, n­íc ¢u L¹c vÉn tån t¹i víi t­ c¸ch lµ mét n­íc ®éc lËp. V× vËy, theo Sö ký, sau khi Cao HËu chÕt (n¨m 180 tr. CN), TriÖu §µ míi chiÕm ®­îc n­íc ¢u L¹c. QuËn T­îng kh«ng thÓ bao gåm quËn Giao ChØ, Cöu Ch©n lµ l·nh thæ n­íc ¢u L¹c, còng kh«ng thÓ lµ quËn NhËt Nam ë phÝa nam n­íc ¢u L¹c ®­îc.

   N¨m 214 tr.CN, khi lËp quËn QuÕ L©m vµ quËn T­îng th× qu©n TÇn ®· tiÕn vµo l­u vùc T©y Giang vµ vÒ c¬ b¶n ®· chiÕm ®­îc vïng nµy. Trªn ®µ th¾ng lîi, l¹i cã ®­êng thñy vËn l­¬ng thuËn lîi, dÜ nhiªn qu©n TÇn kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Tõ T©y Giang, qu©n TÇn cã thÓ theo T¶ Giang vµ s«ng Kú Cïng tiÕn vµo vïng phÝa b¾c vµ ®«ng b¾c n­íc ta. Ng­êi T©y ¢u vµ ng­êi L¹c ViÖt ®· ®øng dËy chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m l­îc TÇn. Sö s¸ch kh«ng ghi chÐp vÒ cuéc kh¸ng chiÕn nµy, nh­ng truyÒn thuyÕt Lý ¤ng Träng phÇn nµo ph¶n ¸nh cã cuéc ®ông ®é gi÷a nhµ TÇn vµ An D­¬ng V­¬ng.

   LÜnh Nam chÝch qu¸i truyÖn Lý ¤ng Träng nh­ sau: "Cuèi ®êi Hïng V­¬ng, ë huyÖn Tõ Liªm, quËn Giao ChØ cã ng­êi hä Lý tªn Th©n, sinh ra to lín, m×nh cao 2 tr­îng 3 th­íc, tÝnh hung h·n, hay giÕt ng­êi. Téi ®¸ng chÕt, nh­ng Hïng V­¬ng tiÕc kh«ng nì giÕt. §Õn thêi An D­¬ng V­¬ng, TÇn Thñy Hoµng muèn ®em binh sang ®¸nh n­íc ta. An D­¬ng V­¬ng bÌn ®em Lý Th©n cèng cho TÇn"(30).

   Thôc Ph¸n vèn lµ mét thñ lÜnh cña ng­êi T©y ¢u trªn ®Þa bµn phÝa b¾c n­íc V¨n Lang lóc bÊy giê gåm c¶ mét phÇn nam Qu¶ng T©y, mµ trung t©m lµ vïng Cao B»ng. Sau khi mét tï tr­ëng T©y ¢u lµ DÞch Hu Tèng hy sinh, Thôc Ph¸n cïng nhiÒu thñ lÜnh ng­êi T©y ¢u vµ L¹c ViÖt kh¸c ®· tiÕp tôc tæ chøc cuéc chiÕn ®Êu chèng qu©n TÇn.

   Tr­íc thÕ m¹nh ban ®Çu cña qu©n TÇn, "ng­êi ViÖt ®Òu vµo rõng, ë víi cÇm thó, kh«ng ai chÞu ®Ó cho qu©n TÇn b¾t" (Hoµi Nam Tö), "ng­êi ViÖt bá trèn" (Sö ký). §ã kh«ng ph¶i lµ mét cuéc ch¹y trèn v× khiÕp sî, thÊt b¹i, mµ tr¸i l¹i, lµ mét c¸ch ®¸nh giÆc. Ng­êi ViÖt rót vµo rõng lµ ®Ó tr¸nh thÕ m¹nh lóc ®Çu cña qu©n TÇn, lµ kh«ng muèn ®¸nh lín, kh«ng tæ chøc quyÕt chiÕn khi ch­a cã lîi. Trong lóc ®ã th× "hä cïng nhau ®Æt ng­êi kiÖt tuÊn lªn lµm t­íng ®Ó ban ®ªm ra ®¸nh qu©n TÇn" (Hoµi Nam Tö). Râ rµng, ®©y lµ mét cuéc chiÕn ®Êu kiªn c­êng, th«ng minh vµ cã tæ chøc. Ng­êi ViÖt ®· biÕt dùa vµo c¬ cÊu x· héi s½n cã cña m×nh lµ c¸c ch¹ - chiÒng, c¸c bé l¹c, biÕt tËn dông ®Þa h×nh nói rõng ®Ó kiªn tr× mét cuéc chiÕn ®Êu l©u dµi, ®¸nh nhá, ®¸nh lÐn, ®¸nh ban ®ªm nh»m tiªu hao qu©n giÆc, triÖt nguån c­íp bãc l­¬ng thùc cña giÆc. Cã thÓ nãi ®ã lµ mét h×nh thøc ph«i thai cña lèi ®¸nh du kÝch.


* Chó thÝch

(1) ViÖt sö l­îc. quyÓn 1, Q.1 lµ b¶n dÞch. tr14.

(2) §¹i ViÖt sö ký toµn th­. Ngo¹i kû, quyÓn 1, b¶n dÞch s¸ch ®· dÉn (s®d). tËp 1 (T1) tr.64. LÜnh Nam chÝch qu¸i, s®d. tr.57

(3) Th­êng Cø. Hoa D­¬ng quèc chÝ. Thôc chÝ.

(4) NguyÔn V¨n Siªu, Ph­¬ng §×nh dù ®Þa chÝ.

(5) ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc, TiÒn biªn, q.I. 8b

(6) TrÇn Träng Kim, ViÖt Nam sö l­îc, s®d.

(7) Ng« TÊt Tè, N­íc Nam kh«ng cã «ng An D­¬ng V­¬ng nhµ Thôc. Tao ®µn sè 3, ngµy 1-4-1939.

(8) H.MaspÐro, Bulletin critique, trong T'oung Pao, vol.23, tr.373 - 379.

(9) L.Aurousseau La premiÌre conquªte chinoise des pays annamite, B.E.F.E.O XXIII, 1923.

(10) TrÇn V¨n Gi¸p, Mét vµi ý kiÕn vÒ An D­¬ng V­¬ng ngäc gi¶n vµ vÊn ®Ò Thôc An D­¬ng V­¬ng, V¨n Sö §Þa 28.5-1957.

(11) §µo Duy Anh, VÊn ®Ò An D­¬ng V­¬ng vµ n­íc ¢u L¹c. Hµ Néi 1957, tr.27. Xem thªm: TrÇn Tu Hßa, ViÖt Nam cæ sö cËp kú d©n téc v¨n hãa chi nghiªn cøu. C«n Minh (Trung Quèc) 1914. Sau khi ph¸t hiÖn ra truyÒn thuyÕt vÒ n­íc Nam C­¬ng cña ng­êi Tµy ë Cao B»ng. §µo Duy Anh cã söa ®æi gi¶ thuyÕt cò, cho r»ng con ch¸u vua Thôc tõ Tø Xuyªn xuèng Quý Ch©u. V©n Nam råi vµo n­íc Nam C­¬ng vµ Thôc Ph¸n trë thµnh tï tr­ëng cña liªn minh bé l¹c ng­êi T©y ¢u ë ®ã. Xem: §µo Duy Anh. §Êt n­íc ViÖt Nam qua c¸c ®êi, Hµ Néi 1964 vµ Gãp ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò An D­¬ng V­¬ng. Kh¶o cæ häc 3-4, th¸ng 12-1969.

(12) TrÇn Quèc V­îng. Hµ V¨n TÊn, LÞch sö chÕ ®é céng s¶n nguyªn thñy ë ViÖt Nam, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi 1960, tr 51-56.

(13) L· V¨n L«, Quanh vÊn ®Ò  An D­¬ng V­¬ng Thôc Ph¸n hay lµ truyÒn thuyÕt "CÊu chña cheng vïa" cña ®ång bµo Tµy. Nghiªn cøu lÞch sö 50-51, th¸ng 6-1963. §©y lµ mét truyÒn thuyÕt d©n gian ë vïng Cao B»ng, ®­îc Lª S¬n viÕt thµnh tr­êng ca h¬n ngh×n c©u tiÕng Tµy. L· V¨n L« dÞch ra tiÕng ViÖt vµ c«ng bè. Tr­íc ®©y, kho¶ng cuèi thÕ kû 19 ®Çu thÕ kû 20, mét sè t¸c gi¶ ng­êi Ph¸p khi viÕt lÞch sö ng­êi Tµy, cã nh¾c ®Õn truyÒn thuyÕt nµy, nh­ng kh«ng c«ng bè t­ liÖu.

(14) §Æng Nghiªm V¹n, TrÇn Quèc V­îng, VÊn ®Ò An D­¬ng V­¬ng vµ lÞch sö d©n téc Tµy ë ViÖt Nam. Th«ng b¸o khoa häc - sö häc, tr­êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, t.II, 1966, tr74-82. §µo Duy Anh, §Êt n­íc ViÖt Nam qua c¸c ®êi, s®d.

(15) NguyÔn Linh, Bµn vÒ n­íc Thôc cña Thôc Ph¸n, Nghiªn cøu lÞch sö 124, th¸ng 7-1969, tr.33-51.

(16) Xem: TrÇn Quèc V­îng. VÊn ®Ò ng­êi L¹c ViÖt, Th«ng b¸o khoa häc - sö häc. §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi. t.II 1966 tr 47-73. Cùu §­êng th­ (q.41, §Þa lý chÝ) chÐp: huyÖn M©n Danh ë phÝa b¾c b¸n ®¶o L« Ch©u, thuéc Qu¶ng §«ng lµ "®Êt T©y ¢u, L¹c ViÖt x­a".
TiÒn H¸n th­ (q.64 (ha). LiÖt truyÖn) chÐp lêi tµu cña Gi¶ Duyªn Chi xin b·i bá quËn Chu Nhai trªn ®¶o H¶i Nam, trong ®ã cã ®o¹n nãi c­ d©n ë ®©y lµ "ng­êi L¹c ViÖt". Theo D­ ®Þa qu¶ng ký (q.37) Hoµng Ch©u (Qu¶ng T©y) "Thêi Xu©n Thu - ChiÕn Quèc lµ ®Êt L¹c ViÖt" vµ "Quý Ch©u x­a lµ ®Êt T©y ¢u, L¹c ViÖt. "Th¸i b×nh hoµn vò ký còng chÐp Quy Ch©u lµ "®Êt L¹c ViÖt x­a".
Cùu §­êng th­ (q.41. §Þa lý chÝ) chÐp: huyÖn UÊt Binh (Quý Ch©u) "x­a lµ n¬i c­ tró cña T©y ¢u, L¹c ViÖt". Ung Ch©u (Qu¶ng T©y "x­a lµ ®Êt L¹c ViÖt" lµ s«ng T­¬ng Kha (s«ng ¤n Thñy) mét nh¸nh cña T©y Giang cßn gäi lµ "s«ng L¹c ViÖt".

(17) NguyÔn Duy Hinh. Bµn vÒ n­íc ¢u L¹c vµ An D­¬ng V­¬ng. Kh¶o cæ häc 3-4, th¸ng 12-1969. tr 144-154.

(18) L­u An. Hoµi Nam Tö. Nh©n gian huÊn 91 (q.18)..

(19) T­ M· Thiªn. Sö ký. q.112.

(20) T­ M· Thiªn. Sö ký. q.6 (TÇn Thñy Hoµng §Õ, b¶n ký).

(21) Ban Cè. TiÒn H¸n th­, Nghiªm Trî truyÖn q.64 th­îng.

(22) T­ M· Thiªn. Sö ký. q.113.

(23) Còng cã ng­êi nh­ TrÇn Tu Hßa, t¸c gi¶ s¸ch ViÖt Nam cæ sö cËp kú d©n téc v¨n hãa chÝ nghiªn cøu (C«n Minh, 1944) cho r»ng quËn T­îng chØ lµ quËn NhËt Nam ®êi H¸n (trung Trung bé), kh«ng bao gåm quËn Giao ChØ. Cöu Ch©n. T¸c gi¶ gi¶i thÝch, qu©n TÇn tõ Phiªn Ngung dïng tµu thuyÒn v­ît biÓn vµo chiÕm vïng NhËt Nam, lËp ra quËn T­îng ë ®ã.

(24) ChÐp ë s¸ch ViÖt Sö c­¬ng gi¸m kh¶o l­îc cña NguyÔn Th«ng.

(25) H. MaspÐro, LE commanderie de Siang. B. E. F. E. O XVI. 1916. T¸-b¸ NghÜa-minh. T­îng quËn vÞ trÝ kh¶o, Nam Phong 137, th¸ng 9-1928.

(26) L.Aurousseau, La premiÌre conquªte chinoise des pays annamites, B. E. F.E.O XXIII, 1923.

(27) TiÒn H¸n th­, §Þa lý chÝ, q.28 h¹, tê 11a.

(28) TiÒn H¸n th­, q.7, tê 9a.

(29) H.MaspÐro Bulletin critique. trong T'oung Pao, vol.23.

(30) ThÇn tÝch §øc Th¸nh ChÌm hay Tõ Liªm huyÖn Lý Thiªn V­¬ng sù tÝch còng chÐp t­¬ng tù vµ nãi r»ng: ®Õn thêi An D­¬ng V­¬ng ®­îc cö sang sø n­íc TÇn.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang