Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

LÞch sö ViÖt Nam

Cuéc kh¸ng chiÕn lÇn thø hai
chèng qu©n x©m l­îc Nguyªn (1285)

Nh÷ng n¨m ®Êu tranh ngo¹i giao

   Qu©n x©m l­îc Nguyªn M«ng bÞ ®¸nh ®uæi ra khái bê câi. Nh©n d©n ta trë l¹i x©y dùng cuéc sèng thanh b×nh. Nh÷ng ng­êi thî thñ c«ng gãp søc x©y dùng, kh«i phôc thµnh Th¨ng Long.

   Song, bän phong kiÕn M«ng Cæ kh«ng ®Ó cho nh©n d©n ta ®­îc yªn æn lµm ¨n. Tõ khi vua M«ng Cæ x©m chiÕm Trung Quèc lËp ra nhµ Nguyªn, tiÕp thu thªm t­ t­ëng bµnh tr­íng §¹i H¸n, cµng xóc tiÕn khÈn tr­¬ng h¬n n÷a viÖc më réng ®Õ quèc xuèng ph­¬ng nam. Sø thÇn cña chóng th­êng xuyªn sang n­íc ta h¹ch s¸ch ®ñ ®iÒu: lóc th× ®ßi nép sæ s¸ch, l­¬ng th¶o, nép ng­êi, lóc th× ®Æt chøc quan theo dâi ho¹t ®éng cña ta, lóc th× ®ßi vua TrÇn ph¶i sang tr×nh diÖn... Chóng hèng h¸ch, ®i l¹i nghªnh ngang, kh«ng biÕt kiªng nÓ ai.

   Tr­íc nh÷ng hµnh ®éng ngang ng­îc ®ã, vua t«i nhµ TrÇn, mét mÆt ®ãn tiÕp bän sø gi¶, mÆt kh¸c, dïng lý lÏ tho¸i th¸c mäi ®ßi hái cña chóng, kÓ c¶ viÖc quú l¹y khi nhËn s¾c phong. Cuéc ®Êu tranh liªn tôc vµ c¨ng th¼ng.

    NhiÒu lÇn vua TrÇn ®· ph¶i viÕt th­ gi¶i thÝch lý do kh«ng sang chÇu vua Nguyªn, nh­ ®o¹n v¨n sau ®©y: "KÞp ®Õn n¨m ChÝ Nguyªn, thø 15 (1278) thÊy chiÕu th­ dô thÇn vµo chÇu, thÇn kinh sî v« cïng, mµ sinh linh c¶ n­íc nghe thÊy tin Êy ®Òu nhao nhao kªu ph¶i b¬ v¬ nh­ chim mÊt tæ. V× thÇn sinh tr­ëng ë ®Êt ViÖt Th­êng, søc ng­êi yÕu ®uèi, kh«ng quen thñy thæ, kh«ng d¹n n¾ng m­a, tuy ®­îc xem biÕt v¨n hãa cña th­îng quèc, ®­îc dù lµm t©n kh¸ch ë v­¬ng ®×nh, nh­ng e ®i ®­êng cã sù kh«ng may x¶y ra chØ d·i ph¬i x­¬ng tr¾ng ®Ó ®éng lßng nh©n cña bÖ h¹ th­¬ng xãt mµ th«i, kh«ng Ých chót nµo cho thiªn triÒu vËy...".

   §ång thêi, nhµ TrÇn kh«ng quªn t¨ng c­êng viÖc tæ chøc vµ rÌn luyÖn qu©n sÜ, s¾m söa vò khÝ, thuyÒn chiÕn phßng thñ biªn giíi cÈn mËt. Khèi ®oµn kÕt c¸c d©n téc ®­îc cñng cè. Nh÷ng ng­êi ®i bu«n b¸n ë ph­¬ng b¾c ®­îc lÖnh th¨m dß ho¹t ®éng cña qu©n Nguyªn.

Nh©n d©n Cham pa kh¸ng chiÕn

   §Çu n¨m 1279, nhµ Tèng mÊt. Nhµ Nguyªn ®Æt nÒn thèng trÞ lªn toµn bé Trung Quèc vµ më ®Çu kÕ ho¹ch bµnh tr­íng thÕ lùc xuèng ph­¬ng nam b»ng cuéc x©m l­îc Cham pa.

   Mïa xu©n n¨m 1283, hµng chôc v¹n qu©n Nguyªn, do t­íng Toa §« chØ huy, ®· ®æ bé lªn ®Êt Cham pa. Qu©n d©n Cham pa, do vua vµ th¸i tö Ha-ri-git l·nh ®¹o, ®· chiÕn ®Êu hÕt søc anh dòng. Kinh thµnh bÞ giÆc chiÕm, qu©n d©n Cham pa dùa vµo rõng nói hiÓm trë tiÕp tôc cuéc kh¸ng chiÕn. Sau mÊy lÇn tÊn c«ng thÊt b¹i, Toa §« rót qu©n vÒ ®ãng ë vïng Quy Nh¬n (B×nh §Þnh) chê qu©n tiÕp viÖn. Mét n¨m tr«i qua, qu©n x©m l­îc chê ®îi trong c¶nh thiÕu ®ãi nghiªm träng vµ lu«n lu«n bÞ nh©n d©n Cham pa tËp kÝch. ThÊt väng, Toa §« quyÕt ®Þnh ®Ó mét c¸nh qu©n ë l¹i tiÕp tôc ®ãng gi÷, råi kÐo ®¹i qu©n rót ra phÝa b¾c, vïng gi¸p biªn giíi §¹i ViÖt. Cuéc kh¸ng chiÕn anh dòng cña qu©n d©n Cham pa vÒ c¬ b¶n th¾ng lîi. KÕ ho¹ch cña nhµ Nguyªn ®Þnh dïng Cham pa lµm bµn ®¹p tÊn c«ng n­íc ta, b­íc ®Çu tan vì.

Nhµ TrÇn chuÈn bÞ kh¸ng chiÕn

   Cïng lóc ®ã, bän sø thÇn cña nhµ   Nguyªn ngµy cµng h¹ch s¸ch nhµ TrÇn ngang ng­îc h¬n. BiÕt râ kh«ng thÓ tr× ho·n ®­îc l©u h¬n n÷a cuéc x©m l­îc cña giÆc, vua t«i nhµ TrÇn gÊp rót chuÈn bÞ cuéc kh¸ng chiÕn. KhÝ thÕ yªu n­íc, chèng giÆc l¹i bïng lªn trong c¶ n­íc. Mïa ®«ng n¨m 1282, vua TrÇn häp c¸c c«ng hÇu, quan l¹i ë B×nh Than (H¶i D­¬ng) "bµn kÕ ®¸nh, phßng" vµ "chia qu©n ®ãng gi÷ c¸c n¬i hiÓm yÕu".

   BÊy giê Hoµi V¨n HÇu TrÇn Quèc To¶n míi 15 tuæi còng theo lÖnh ®Õn B×nh Than. V× nhá tuæi kh«ng ®­îc dù bµn, To¶n uÊt øc ®Õn nçi tay cÇm qu¶ cam bãp n¸t lóc nµo kh«ng biÕt. Sau ®ã, vÒ quª, ng­êi anh hïng trÎ tuæi Êy ®· tæ chøc c¶ mét ®¹o qu©n gåm trªn mét ngh×n ng­êi, gi­¬ng cao l¸ cê thªu s¸u ch÷ vµng "Ph¸ giÆc m¹nh, b¸o ¬n vua" ngµy ®ªm luyÖn tËp ®Ó chê dÞp cïng toµn d©n ®¸nh giÆc cøu n­íc.

   Mïa ®«ng n¨m sau, vua TrÇn ®Ých th©n chØ huy cuéc tËp trËn cña qu©n ®éi chñ lùc. H­ng §¹o V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn, nhµ qu©n s­ tµi giái vµ d¹n dµy kinh nghiÖm, ®­îc cö lµm tæng chØ huy toµn qu©n. Trong nh÷ng ngµy theo dâi vµ tæng duyÖt qu©n sÜ, «ng ®· viÕt bµi "HÞch t­íng sÜ" "næi tiÕng, kh¬i dËy lßng yªu n­íc thiÕt tha vµ khÝch lÖ qu©n sÜ x«ng lªn giÕt giÆc, cøu n­íc b¶o vÖ quª h­¬ng.

   Bµi hÞch cã ®o¹n viÕt: "Huèng chi ta cïng c¸c ng­¬i, sinh ra vµo lóc rèi ren, lín lªn vµo buæi ho¹n n¹n, thÊy sø gi¶ cña giÆc qua l¹i däc ngang ngoµi ®­êng, khua tÊc l­ìi có vä mµ khinh rÎ triÒu ®×nh, ®em c¸i th©n dª chã mµ ng¹o m¹n tÓ t­íng... Ta th­êng ®Õn b÷a quªn ¨n, nöa ®ªm vç gèi, n­íc m¾t giµn giôa, lßng d¹ nh­ dÇn, vÉn c¨m giËn muèn ¨n thÞt n»m da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu tr¨m th©n ta ph¬i ngoµi néi cá ngh×n x¸c ta bäc trong da ngùa còng nguyÖn xin lµm".

   §Çu n¨m 1285, ®¹i biÓu phô l·o trong c¶ n­íc ®­îc mêi vÒ häp vµ dù tiÖc ë ®iÖn Diªn Hång. Khi vua TrÇn Th¸nh T«ng hái: "GiÆc m¹nh, nªn hµng hay ®¸nh"? C¸c cô ®ång thanh h« to: "§¸nh!". Mu«n miÖng mét lêi. ý chÝ quyÕt chiÕn ®ã theo c¸c cô truyÒn vÒ c¸c n¬i. Nh÷ng ®¹o d©n binh miÒn xu«i, miÒn ng­îc ngµy ®ªm ra søc luyÖn tËp. C¸c chiÕn sÜ yªu n­íc thÝch lªn c¸nh tay hai ch÷ "S¸t Th¸t" (GiÕt giÆc Nguyªn).

Kh¸ng chiÕn bïng næ

   Cuèi th¸ng 1 n¨m 1285, 500.000 qu©n Nguyªn   do Tho¸t Hoan, con trai cña vua Nguyªn trùc tiÕp chØ huy, å ¹t trµn vµo n­íc ta. C¸c trËn ®¸nh diÔn ra quyÕt liÖt ë nhiÒu n¬i trªn vïng biªn giíi. ThÊy thÕ giÆc ®ang m¹nh, TrÇn H­ng §¹o quyÕt ®Þnh rót qu©n vÒ V¹n KiÕp (ChÝ Linh - H¶i D­¬ng).

   KÕ ho¹ch kh¸ng chiÕn ®­îc bµn b¹c. Sau mét sè trËn ®¸nh nh»m tiªu hao sinh lùc giÆc, qu©n chñ lùc cña ta ®­îc lÖnh rót khái Th¨ng Long. Nh©n d©n kinh thµnh l¹i thùc hiÖn "V­ên kh«ng nhµ trèng" ®Ó chèng giÆc. Qu©n ta rót n÷a vÒ phÝa nam. Tho¸t Hoan hïng hæ kÐo qu©n vµo Th¨ng Long, nh­ng nh÷ng phè ph­êng v¾ng lÆng ®· lµm chóng khiÕp sî. Chóng rót véi vÒ ®ãng ë phÝa b¾c s«ng Hång.

   Cïng thêi gian nµy, Toa §« ë m¹n nam, nhËn ®­îc lÖnh ®¸nh lªn c¸c lé NghÖ An, Thanh Hãa. Qu©n d©n ta ë ®©y ®· chiÕn ®Êu anh dòng nh­ng kh«ng ng¨n næi thÕ giÆc m¹nh. Mét sè quý téc ph¶n béi dÉn qu©n ra hµng, g©y thªm nhiÒu khã kh¨n cho cuéc kh¸ng chiÕn.

   N¾m ®­îc t×nh h×nh ®ã, Tho¸t Hoan cho më cuéc tÊn c«ng quyÕt ®Þnh xuèng phÝa nam vµ lÖnh cho Toa §« nhanh chãng tõ Thanh Hãa ®¸nh ra, t¹o thµnh hai gäng k×m m¹nh, hßng tiªu diÖt qu©n chñ lùc cña ta vµ b¾t sèng toµn bé ®Çu n·o cña cuéc kh¸ng chiÕn.

   Trong mét trËn ®¸nh quyÕt liÖt nh»m k×m ch©n giÆc ë b·i Thiªn M¹c (Duy Tiªn, Hµ Nam), t­íng TrÇn B×nh Träng ch¼ng may bÞ giÆc b¾t. ¤ng ®· tuyÖt thùc ®Ó nªu cao khÝ tiÕt. Khi giÆc hái: "Cã muèn lµm v­¬ng kh«ng?", «ng ®· lín tiÕng qu¸t vµo mÆt chóng: "Ta thµ lµm ma n­íc Nam chø kh«ng thÌm lµm v­¬ng ®Êt B¾c!".

   Vua TrÇn vµ TrÇn H­ng §¹o rót qu©n vÒ Thiªn Tr­êng (Nam §Þnh) vµ Tr­êng Yªn (Ninh B×nh). Qu©n giÆc tõ hai mÆt nam, b¾c ®¸nh vµo. T×nh thÕ nguy ngËp, TrÇn H­ng §¹o b×nh tÜnh tæ chøc mét cuéc hµnh qu©n ®Çy m­u trÝ, ®¸nh l¹c h­íng giÆc, rót ra m¹n ®«ng b¾c (vïng H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh). Sau ®ã, «ng cïng vua TrÇn dong thuyÒn nhÑ xu«i vµo nam, chiÕm l¹i ®Êt Thanh Hãa, cñng cè lùc l­îng, chuÈn bÞ cuéc tæng ph¶n c«ng.

Tæng ph¶n c«ng ®¸nh ®uæi qu©n x©m l­îc ra khái ®Êt n­íc

   Kh«ng b¾t ®­îc vua t«i nhµ TrÇn, Tho¸t Hoan ®µnh ph¶i rót vÒ Th¨ng Long, r¶i qu©n ®ãng gi÷ ë nhiÒu n¬i, chê tiÕp viÖn. Thªm mét sè quý téc ra hµng giÆc. Chóng kh«ng hiÓu r»ng chÝnh trong thêi gian ®ã, TrÇn H­ng §¹o ®· x¸c ®Þnh ®­îc thêi ®iÓm tæng ph¶n c«ng, cho ng­êi liªn hÖ víi qu©n d©n c¸c vïng hiÓm yÕu, chuÈn bÞ s½n sµng lùc l­îng vµ kÕ ho¹ch ®¸nh giÆc.

   Th¸ng 5 n¨m 1285, TrÇn H­ng ®¹o tiÕn qu©n ra b¾c, c¾t ®«i lùc l­îng giÆc. C¶ n­íc ®­îc lÖnh "næi lªn ®¸nh lín". GiÆc bÞ ®¸nh ë nhiÒu n¬i. §¹o qu©n do TrÇn Quèc To¶n vµ NguyÔn Kho¸i chØ huy ®· ®¸nh b¹i giÆc ë T©y KÕt (Kho¸i Ch©u, H­ng Yªn). Cïng thêi gian ®ã, TrÇn NhËt DuËt chØ huy qu©n ®¸nh giÆc tan tµnh ë cöa Hµm Tö (Kho¸i Ch©u). Qu©n chñ lùc cña ta, do TrÇn Quang Kh¶i chØ huy, phèi hîp víi c¸c ®¹o d©n binh ®Þa ph­¬ng gi¸ng cho giÆc mét ®ßn thÊt b¹i nÆng nÒ ë bÕn Ch­¬ng D­¬ng (Th­êng TÝn, Hµ T©y) råi nh©n ®µ th¾ng lîi, tiÕn vÒ gi¶i phãng Th¨ng Long. Tr­íc søc tiÕn c«ng d÷ déi cña qu©n d©n ta, Tho¸t Hoan hèt ho¶ng h¹ lÖnh rót qu©n khái Th¨ng Long. Song ë ®©u chóng còng bÞ qu©n d©n ta phôc kÝch ®¸nh cho t¬i bêi. VÒ ®Õn s«ng S¸ch (vïng V¹n KiÕp), chóng kh«ng ngê r¬i vµo trËn ®Þa phôc kÝch cña bé chØ huy cña ta. Tõ trong rõng, qu©n ta ®æ ra ®¸nh quyÕt liÖt. §Þch thiÖt h¹i nÆng nÒ. Tµn qu©n tranh nhau ch¹y vÒ phÝa biªn giíi. Tho¸t Hoan hèt ho¶ng chui vµo èng ®ång, b¾t lÝnh khiªng ch¹y vÒ n­íc. Mét c¸nh qu©n Nguyªn kh¸c rót theo h­íng t©y b¾c, khi qua huyÖn Phï Ninh (Phó Thä) ®· bÞ c¸c to¸n d©n binh miÒn nói, d­íi sù chØ huy cña hai thñ lÜnh Hµ §Æc, Hµ Ch­¬ng, bÊt ngê ®æ ra ®¸nh cho tan t¸c.

   Vµo lóc nµy, kh«ng hay biÕt g× vÒ cuéc rót lui cña ®¹i qu©n, Toa §« bá ®Êt Thanh Hãa, theo s«ng Hång kÐo qu©n ra Th¨ng Long víi Tho¸t Hoan. Vua TrÇn ®· ®em qu©n chÆn ®¸nh chóng ë T©y KÕt. Hµng v¹n tªn giÆc bÞ tiªu diÖt. Toa §« bÞ chÐm ®Çu.

   Sau hai th¸ng tæng ph¶n c«ng quyÕt liÖt, qu©n d©n §¹i ViÖt ®· ®¸nh tan tµnh h¬n nöa triÖu qu©n x©m l­îc Nguyªn, mét ®¹o qu©n hung b¹o nhÊt thÕ giíi håi ®ã, ®uæi chóng ra khái bê câi. C¸nh qu©n Nguyªn ®ãng l¹i ë Cham pa ®­îc tin ®ã, còng véi vµng rót vÒ n­íc. Cham pa hoµn toµn gi¶i phãng.

(Cßn tiÕp)


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang