Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

T­ liÖu tham kh¶o

   B¹ch §»ng ngµy Êy còng nh­ ngµy sau vÉn mang "tªn n«m" gi¶n dÞ: S«ng Rõng!

Con ¬i nhí lÊy lêi cha,
Giã to sãng c¶ ®õng qua s«ng Rõng!

(Ca dao)

   S«ng Rõng th­êng cã sãng b¹c ®Çu, v× vËy míi cã thªm mét "tªn ch÷" B¹ch §»ng giang. S«ng kh«ng dµi l¾m, chØ kho¶ng vµi chôc ki-l«-mÐt, nh­ng c¶nh s¾c thiªn nhiªn rÊt hïng vÜ, thùc lµ mét thÕ "thiªn hiÓm":

B¸t ng¸t sãng k×nh mu«n dÆm,
Th­ít tha ®u«i trÜ mét mÇu.
N­íc trêi mét s¾c, phong c¶nh ba thu,
Bê lau san s¸t, bÕn l¸ch ®×u hiu.

(Tr­¬ng H¸n Siªu, B¹ch §»ng giang phó)

   T¸c gi¶ bé sö C­¬ng môc m« t¶:

   "S«ng réng h¬n hai dÆm, ë ®ã cã nói cao ngÊt, nhiÒu nh¸nh s«ng ®æ l¹i, sãng cån man m¸c gi¸p tËn ch©n trêi, c©y cèi um tïm che lÊp bê bÕn".

   B¹ch §»ng lµ cöa ngâ phÝa ®«ng b¾c vµ lµ ®­êng giao th«ng quan träng tõ biÓn §«ng vµo néi ®Þa n­íc ta. Cöa biÓn B¹ch §»ng to réng, rót n­íc tõ vïng ®ång b»ng B¾c bé ®æ ra vÞnh H¹ Long. Tõ cöa biÓn ng­îc lªn gÇn 20 km lµ ®Õn cöa s«ng Chanh. PhÝa h÷u ng¹n cã d·y nói v«i Trµng Kªnh víi nhiÒu hang ®éng, s«ng l¹ch vµ thung lòng hiÓm trë.

   H¹ l­u s«ng B¹ch §»ng thÊp, ®é dèc kh«ng cao nªn chÞu ¶nh h­ëng cña thñy triÒu kh¸ m¹nh. Lóc triÒu d©ng, n­íc tr¶i ®«i bê ®Õn vµi ki-l«-mÐt. Lßng s«ng ®· réng, l¹i s©u, tõ 8m-18m. TriÒu lªn xuèng vµo ®é n­íc c­êng, n­íc rót ®Õn h¬n 30 cm trong mét giê, µo µo xu«i ra biÓn, l­u tèc tõ 0,26-0,89m/gy, mùc n­íc chªnh lÖch khi cao nhÊt vµ thÊp nhÊt kho¶ng 2,5-3,2m. (1)

   Tr­íc cöa s«ng B¹ch §»ng, vÒ phÝa b¾c, lµ nh÷ng ®¶o nhá tõ vÞnh H¹ Long kÐo tíi. ThuyÒn tõ biÓn vµo s«ng, len qua vïng quÇn ®¶o nµy khi gÆp sãng to giã m¹nh vÉn b¶o ®¶m an toµn. Hai bªn bê s«ng, nay lµ ®ång ruéng vµ xãm lµng nh­ng x­a kia cßn nhiÒu c¸nh rõng ngµn. DÊu Ên cña rõng x­a cßn nh­ in trªn tªn s«ng, tªn ®Êt: s«ng Rõng, bÕn ®ß Rõng, xãm Rõng, chî Rõng, giÕng Rõng.

   Vïng cöa s«ng B¹ch §»ng, theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu cña c¸c nhµ ®Þa lý - ®Þa chÊt, lµ mét vïng ven biÓn cã c¸c d¹ng ®Þa h×nh nguån gèc biÓn vµ nguån gèc s«ng - biÓn hçn hîp. §Þa h×nh ph©n bËc râ rµng: bËc cao lµ nói ®åi ven biÓn vµ bËc thÊp lµ c¸c ®¶o næi lªn gi÷a c¸c dßng s«ng vµ b·i biÓn hiÖn ®¹i. LÞch sö thµnh t¹o vïng nµy ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh cã thÓ ph©n chia lµm ba giai ®o¹n.

   Giai ®o¹n thø nhÊt ®­îc ®¸nh dÊu b»ng "®ît biÓn tiÕn H«-l«-xen-trung" c¸ch nay kho¶ng 5-6 ngh×n n¨m. N­íc biÓn trµn ngËp cho ®Õn d·y ®åi nói cao M¹o Khª-U«ng BÝ phÝa nam nói Yªn Tö, t¹o nªn "vông Qu¶ng Yªn". Sau ®ã "Vông Qu¶ng Yªn" ®­îc båi lÊp dÇn, lµm xuÊt hiÖn c¸c l¹ch tho¸t triÒu vµ s«ng §¸ B¹c h×nh thµnh. Giai ®o¹n nµy kÐo dµi ®Õn kho¶ng c¸ch ngµy nay vµi ba ngh×n n¨m.

   Giai ®o¹n thø hai, mÆt biÓn thu hÑp l¹i vµ n­íc biÓn rót dÇn, lµm cho nhiÒu n¬i tho¸t khái chÕ ®é biÓn. C¸c dßng s«ng kÐo dµi thªm vµ khi ra ®Õn biÓn, vËt liÖu do chóng mang theo ®­îc l¾ng ®äng ngay tr­íc cöa s«ng, t¹o thµnh nh÷ng "®¶o tr­íc cöa s«ng". S«ng §¸ B¹c, s«ng Gi¸ ®æ ra biÓn ë ®o¹n phµ Rõng hiÖn nay vµ tr­íc cöa s«ng xuÊt hiÖn ®¶o Hµ Nam, råi b·i Nhµ M¹c. Dßng s«ng ph¶i ph©n chia, vßng quanh c¸c ®¶o nµy vµ do ®ã h×nh thµnh s«ng Chanh, s«ng Nam, s«ng B¹ch §»ng. S«ng CÊm lóc bÊy giê ®æ ra biÓn kho¶ng H¶i Phßng ngµy nay vµ do c¸c ®¶o tÝch tô tr­íc cöa s«ng mµ dßng s«ng bÞ chia lµm hai: s«ng CÊm vµ s«ng Ruét Lîn.

   Giai ®o¹n thø ba cã thÓ coi lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña dßng s«ng B¹ch §»ng, mµ ranh giíi ph©n chia tr­íc cã thÓ kho¶ng thÕ kû 18-19. Trong giai ®o¹n nµy, ®Þa h×nh ph¸t triÓn theo h­íng tiÕp tôc kÐo dµi cña c¸c cöa s«ng d­íi t¸c ®éng chñ yÕu cña dßng s«ng kÕt hîp víi dßng triÒu. Sè liÖu quan tr¾c thñy v¨n vïng c¶ng H¶i Phßng tõ n¨m 1902 ®Õn nay cho thÊy l­îng phï sa cña s«ng CÊm rÊt lín vµ tèc ®é lÊn ra biÓn cña c¸c cöa s«ng ë ®©y ­íc tÝnh trung b×nh lµ 5-7m/n¨m. PhÇn lín phï sa cña s«ng CÊm ®­îc l¾ng ®äng ë cöa s«ng, lµm cho vïng nµy ®­îc båi ®¾p nhanh. Mét phÇn phï sa s«ng CÊm ®­îc s«ng B¹ch §»ng chuyªn chë qua cöa Nam TriÖu, t¹o thµnh nh÷ng b·i tÝch tô kÐo dµi däc theo cöa biÓn. Qu¸ tr×nh bµo mßn do t¸c ®éng cña dßng s«ng vµ dßng triÒu diÔn ra kh¸ m¹nh, lµm cho cöa s«ng B¹ch §»ng cã ®é s©u lín, cã chç tíi 15m.(2)

   LÞch sö thµnh t¹o vïng B¹ch §»ng trªn ®©y vµ mét sè tµi liÖu ®Þa lý häc lÞch sö cho phÐp kh¼ng ®Þnh, cöa s«ng B¹ch §»ng thÕ kû 10 kh«ng ph¶i lµ cöa Nam TriÖu víi ®Þa h×nh nh­ hiÖn nay. ThÕ kû 10 n»m trong giai ®o¹n thø hai cña qu¸ tr×nh thµnh t¹o vïng nµy. Lóc bÊy giê, c¸c ®¶o Vò Yªn, §×nh Vò vµ c¶ mét phÇn ®¶o C¸t Bµ, B·i Nhµ M¹c, phÇn cùc ®«ng nam huyÖn An H¶i cßn lµ nh÷ng b·i tÝch tô thÊp hoÆc cßn ngËp n­íc, hoÆc chØ nh« lªn mét phÇn khi n­íc triÒu xuèng thÊp. Do ®ã, s«ng CÊm ®æ ra s«ng B¹ch §»ng vµ cöa biÓn B¹ch §»ng cßn n»m s©u vµo kho¶ng Vò Yªn hiÖn nay, chç s«ng CÊm gÆp s«ng B¹ch §»ng. §iÒu ®ã ®­îc x¸c nhËn qua mét sè tµi liÖu ®Þa lý häc lÞch sö.

   Cöa B¹ch §»ng hiÖn t¹i ®­îc gäi lµ cöa Nam TriÖu ®Ó ph©n biÖt víi cöa s«ng CÊm lµ Cöa CÊm (cßn gäi lµ cöa Do hay cöa Lß). Nh­ng ngµy x­a, muén nhÊt lµ vµo thêi TrÇn, s«ng CÊm mang tªn lµ s«ng Nam TriÖu, vïng huyÖn Thñy Nguyªn gäi lµ Nam TriÖu Giang vµ cöa s«ng B¹ch §»ng còng ®­îc gäi lµ cöa Nam TriÖu (3). Nh­ vËy lóc bÊy giê cöa s«ng Nam TriÖu lµ cöa biÓn chung cña s«ng CÊm (hay s«ng Nam TriÖu) vµ s«ng B¹ch §»ng. Cöa biÓn B¹ch §»ng ngµy x­a ë vµo kho¶ng ®ã, n»m s©u vµo phÝa trong so víi cöa Nam TriÖu hiÖn nay kho¶ng h¬n chôc ki-l«-mÐt (4). Gi÷a vïng thiªn nhiªn s«ng biÓn ®ã, trªn c¬ së søc m¹nh ®oµn kÕt vµ ý chÝ ®éc lËp cña c¶ d©n téc, Ng« QuyÒn khÈn tr­¬ng giµn bµy mét thÕ trËn hÕt søc m­u trÝ, lîi h¹i ®Ó chñ ®éng ph¸ giÆc.

   ¤ng huy ®éng qu©n d©n vµo rõng ®½n gç, vãt nhän, bÞt s¾t (h¼n sè thî rÌn ®­îc huy ®éng ®Õn còng kh¸ ®«ng) råi cho ®ãng xuèng lßng s«ng thµnh hµng dµi t¹o thµnh mét b·i cäc, mét b·i ch­íng ng¹i dµy ®Æc ë hai bªn s«ng. Khi triÒu lªn mªnh m«ng, th× c¶ b·i cäc ngËp ch×m, khi triÒu xuèng th× hµng cäc nh« lªn c¶n trë thuyÒn qua l¹i. B·i cäc t¨ng thªm phÇn hiÓm trë cho ®Þa h×nh thiªn nhiªn.

   TrËn ®Þa cäc lµ mét nÐt ®éc ®¸o cña trËn B¹ch §»ng ph¸ qu©n Nam H¸n vµ còng lµ mét s¸ng t¹o rÊt sím trong nghÖ thuËt qu©n sù ViÖt Nam mµ ng­êi khëi x­íng lµ Ng« QuyÒn. Nh­ng cho ®Õn nay, vÉn ch­a ph¸t hiÖn ®­îc di tÝch cña b·i cäc nµy (5) nªn ch­a thÓ x¸c ®Þnh vÞ trÝ, quy m« vµ cÊu tróc c¶ b·i cäc. C¨n cø vµo c©u ghi chÐp cña §¹i ViÖt sö ký toµn th­ (ngo¹i kú, q.V): "Ng« QuyÒn" cho ®ãng cäc ë hai bªn cöa biÓn", cã thÓ rót ra mÊy nhËn xÐt:

   - B·i cäc ë cöa biÓn B¹ch §»ng lóc bÊy giê, tøc ë vµo kho¶ng s«ng CÊm ®æ ra s«ng B¹ch §»ng ngµy nay. Cã thÓ t×m di tÝch b·i cäc trong khu vùc ®¶o Vò Yªn vµ ®o¹n s«ng CÊm, s«ng B¹ch §»ng ë hai bªn.

   - Ng« QuyÒn chØ ®ãng cäc ë hai bªn cöa biÓn, chø kh«ng ph¶i ®ãng cäc ch¾n ngang c¶ dßng s«ng. §iÒu ®ã phï hîp víi ghi chÐp cña thÇn tÝch Ng« QuyÒn ë ®Òn Gia Viªn, thÇn tÝch Ng« X­¬ng NgËp ë Quang §µm vµ ph¸n ®o¸n cña §Æng Xu©n B¶ng trong Sö häc bÞ kh¶o. Lßng s«ng B¹ch §»ng s©u tõ 8-18 m, ë cöa s«ng còng s©u ®Õn 15m, nªn trong ®iÒu kiÖn kü thuËt lóc bÊy giê, khã cã thÓ c¾m cäc ë hai bªn bê s«ng vµ c¶ trªn nh÷ng b·i ®åi, d¶i ch¾n cßn ngËp n­íc ë gi÷a s«ng.

   Trong khi chuÈn bÞ trËn ®Þa, Ng« QuyÒn kh«ng nh÷ng lîi dông ®Þa h×nh thiªn nhiªn, mµ cßn biÕt lîi dông c¶ chÕ ®é thñy triÒu. §©y còng lµ mét trËn ®¸nh biÕt lîi dông thñy triÒu sím nhÊt trong lÞch sö qu©n sù n­íc ta, më ®Çu cho truyÒn thèng lîi dông thñy triÒu trong nhiÒu trËn thñy chiÕn sau nµy. RÊt tiÕc lµ cho ®Õn nay, ch­a x¸c ®Þnh ®­îc ngµy th¸ng x¶y ra trËn B¹ch §»ng, nªn chØ cã thÓ ®­a ra mét sè gi¶ ®Þnh nµo ®ã, ch­a thÓ cã nh÷ng kÕt luËn cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy. (6)

   Trªn c¬ së tËn dông ®Þa h×nh thiªn nhiªn ®· ®­îc bæ sung thªm b»ng mét b·i cäc nh©n t¹o, Ng« QuyÒn bè trÝ lùc l­îng nh­ sau:

   Qu©n thñy bé, d­íi sù chØ huy trùc tiÕp cña Ng« QuyÒn bè trÝ mai phôc s½n ë phÝa trong b·i cäc, cã lÏ trong kho¶ng h¹ l­u vµ trung l­u s«ng B¹ch §»ng; giÊu qu©n trong c¸c nh¸nh s«ng vµ trªn hai bê s«ng.

   Theo truyÒn thuyÕt vµ thÇn tÝch, D­¬ng Tam Kha chØ huy ®¹o qu©n bªn t¶ ng¹n, Ng« X­¬ng NgËp vµ §ç C¶nh Th¹c chØ huy ®¹o qu©n bªn h÷u ng¹n, mai phôc ë hai bªn bê s«ng ®Ó cïng phèi hîp víi thñy binh ®¸nh t¹t ngang vµo ®éi h×nh qu©n ®Þch vµ s½n sµng tiªu diÖt sè qu©n ®Þch trèn ch¹y lªn bê. Cã thÓ suy ®o¸n r»ng, ng­îc lªn phÝa th­îng l­u lµ mét ®¹o thñy qu©n m¹nh phôc vô s½n lµm nhiÖm vô chÑn ®Çu, chê khi n­íc xuèng sÏ xu«i dßng ®¸nh vç mÆt ®éi binh thuyÒn cña ®Þch.

   Còng theo truyÒn thuyÕt vµ thÇn tÝch, D­¬ng Tam Kha chØ huy ®¹o qu©n bªn t¶ ng¹n, Ng« X­¬ng NgËp vµ §ç C¶nh Th¹c chØ huy ®¹o qu©n bªn h÷u ng¹n, mai phôc ë hai bªn s«ng ®Ó cïng phèi hîp víi thñy binh ®¸nh t¹t ngang vµo ®éi h×nh qu©n ®Þch vµ s½n sµng tiªu diÖt sè qu©n ®Þch trèn ch¹y lªn bê. Cã thÓ suy ®o¸n r»ng, ng­îcl ªn phÝa th­îng l­u lµ mét ®¹o thñy qu©n m¹nh phôc s½n lµm nhiÖm vô chÑn ®Çu, chê khi n­íc xuèng sÏ xu«i dßng ®¸nh vç mÆt ®éi binh thuyÒn cña ®Þch.

   Còng theo truyÒn thuyÕt, thÇn tÝch, ng­êi thanh niªn NguyÔn TÊt Tè, vèn giái b¬i lÆn vµ quen thuéc s«ng n­íc, ®­îc giao nhiÖm vô khiªu chiÕn, nh©n lóc n­íc triÒu lªn, nhö ®Þch v­ît qua b·i cäc, dÊn th©n vµo c¹m bÉy mai phôc bªn trong.

   Trong thÕ trËn cña Ng« QuyÒn, râ rµng trËn ®Þa mai phôc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. TrËn ®Þa cäc ë cöa s«ng lµ nh»m chÆn ®­êng th¸o ch¹y cña tµn qu©n giÆc. Sù phèi hîp gi÷a hai trËn ®Þa chøng tá quyÕt t©m chiÕn l­îc cña Ng« QuyÒn lµ phen nµy kh«ng ph¶i chØ ®¸nh b¹i qu©n giÆc mµ cßn ph¶i tiªu diÖt toµn bé qu©n giÆc, gi¸ng cho chóng nh÷ng ®ßn sÊm sÐt, lµm tan n¸t méng t­ëng x©m l¨ng cña triÒu ®×nh Nam H¸n.

 

   ChiÕn trËn B¹ch §»ng diÔn ra trong mét cuéc ®ä søc quyÕt ®Þnh gi÷a ta vµ ®Þch. §Þch quyÕt t©m c­íp l¹i n­íc ta, tiÕp tôc kÐo dµi thêi B¾c Thuéc. Ta quyÕt t©m ®¸nh mét trËn tiªu diÖt triÖt ®Ó, hoµn thµnh sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc.

   Cuèi n¨m 938, cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m l­îc Nam H¸n lÇn thø hai cña qu©n d©n ta ®· giµnh ®­îc th¾ng lîi hÕt søc oanh liÖt.

   C¶ mét ®oµn binh thuyÒn lín cña giÆc võa v­ît biÓn tiÕn vµo m¹n s«ng B¹ch §»ng ®· bÞ dÉn d¾t vµo thÕ trËn ®· bµy s½n cña ta vµ bÞ tiªu diÖt gän trong mét thêi gian rÊt ng¾n. Toµn bé chiÕn thuyÒn cña giÆc bÞ ®¸nh ®¾m, hÇu hÕt qu©n giÆc bÞ tiªu diÖt. Chñ so¸i cña giÆc lµ L­u Ho»ng Th¸o còng bÞ giÕt t¹i trËn.(7)

   ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng cã nh÷ng nÐt rÊt ®éc ®¸o vµ gi÷ mét vÞ trÝ träng ®¹i trong lÞch sö d©n téc.

   VÒ diÔn biÕn vµ h×nh th¸i cña chiÕn tranh, toµn bé cuéc kh¸ng chiÕn ®­îc thùc hiÖn b»ng mét trËn quyÕt chiÕn chiÕn l­îc lín vµ triÖt ®Ó.

   Më ®Çu, lµ trËn khiªu chiÕn. Mét bé phËn qu©n thñy, dïng thuyÒn nhÑ ra ®ãn ®¸nh ®Þch tõ xa nh»m kiÒm chÕ, tiªu hao vµ nghi binh dô ®Þch. Khi n­íc triÒu lªn to ngËp trËn ®Þa cäc, bé phËn nµy gi¶ thua rót ch¹y, nhö ®Þch vµo trËn ®Þa ®óng lóc, ®óng chç, theo thÕ trËn ®· bµy s½n cña Ng« QuyÒn. Ho»ng Th¸o, tªn t­íng trÎ kiªu ng¹o ®· sa kÕ m¾c m­u, thóc ®¹i qu©n ®uæi gÊp, v­ît qua b·i cäc ngÇm, ng­îc s«ng B¹ch §»ng, tiÕn s©u vµo trong thÕ trËn ®· dµn s½n cña ta.

   TiÕp theo, vµo lóc n­íc triÒu xuèng, lµ trËn tiÕn c«ng bÊt ngê, m·nh liÖt, cña qu©n thñy tõ th­îng l­u ®¸nh xuèng chÆn ®Çu kÕt hîp víi qu©n thñy bé mai phôc hai bªn bê s«ng ®¸nh t¹t ngang vµo ®éi h×nh qu©n giÆc.

   KÕt thóc, lµ trËn truy kÝch tiªu diÖt tµn qu©n ®Þch trªn ®­êng th¸o ch¹y bÞ chÆn ®øng l¹i tr­íc b·i cäc ®· nh« cao vµo lóc n­íc triÒu xuèng thÊp nhÊt. BÞ cäc chÆn, bÞ qu©n ta ®¸nh, thuyÒn ®Þch kh«ng sao tho¸t ra biÓn ®­îc. Toµn bé ®¹o qu©n thñy x©m l­îc cña Nam H·n ®· vÜnh viÔn bÞ nhËn ch×m xuèng dßng s«ng B¹ch §»ng lÞch sö!

   VÒ thêi gian, c¶ cuéc chiÕn ®Êu chØ diÔn ra tõ lóc n­íc triÒu lªn cho ®Õn lóc n­íc triÒu xuèng thÊp nhÊt. Víi chÕ ®é nhËt triÒu ë vïng nµy, thêi gian ®ã chØ n»m trong ph¹m vi mét ngµy. Thêi gian chiÕn ®Êu ¸c liÖt nhÊt lµ lóc n­íc triÒu rót xuèng m¹nh cho ®Õn lóc n­íc rÆc, nghÜa lµ chØ nöa ngµy. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nam H¸n lÇn thø hai nµy lµ cuéc chiÕn tranh chèng x©m l­îc tiªu biÓu nhÊt cho lèi ®¸nh nhanh, th¾ng nhanh cña d©n téc ta. Nãi chung, trong hoµn c¶nh cña mét n­íc nhá chèng l¹i häa x©m l­îc cña n­íc lín, qu©n d©n ta s½n sµng chiÕn ®Êu bÒn bØ, l©u dµi, nh­ng khi ®iÒu kiÖn cho phÐp, vÉn biÕt v­¬n lªn giµnh th¾ng lîi nhanh chãng.

   VÒ kh«ng gian, chiÕn tr­êng cña cuéc kh¸ng chiÕn chØ thu hÑp trong khu vùc cöa s«ng vµ vïng trung l­u, h¹ l­u s«ng B¹ch §»ng. Qu©n giÆc võa x©m ph¹m vµo ®Þa ®Çu ®Êt n­íc ta, ch­a chiÕm ®­îc m¶y may ®Êt ®ai, thËm chÝ ch­a kÞp g©y téi ¸c ®· bÞ quÐt s¹ch b»ng mét ®ßn trêi gi¸ng.

   ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng diÔn ra nhanh, gän, triÖt ®Ó ®Õn møc ®é vua Nam H¸n ®¸ng ®ãng qu©n ë s¸t biªn giíi mµ kh«ng sao kÞp tiÕp øng cho con. Nghe tin qu¸ bÊt ngê vµ kinh hoµng, chóa Nam H¸n ®µnh th­¬ng khãc thu nhÆt tµn qu©n quay vÒ n­íc. Y hÌn h¹ ®æ téi cho Tr­íc t¸c T¶ Lang hÇu Dung "lµm cho khÝ thÕ qu©n binh kh«ng phÊn chÊn lªn ®­îc". Lóc nµy Dung ®· chÕt, chóa Nam H¸n tµn b¹o sai quËt m¶, ph¬i th©y Dung ®Ó tr¶ thï!

   Tõ ®ã, triÒu Nam H¸n ph¶i vÜnh viÔn tõ bá d· t©m x©m l­îc n­íc ta, kh«ng d¸m ®ông ch¹m ®Õn chñ quyÒn l·nh thæ cña ta n÷a.

   B»ng chiÕn th¾ng B¹ch §»ng vang déi, d©n téc ta ®· thùc sù ®Ì bÑp ®­îc ý chÝ x©m l­îc cña kÎ thï. Ngîi ca Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng, nhµ sö häc Lª V¨n H­u viÕt:

   "TiÒn Ng« V­¬ng cã thÓ lÊy qu©n míi häp cña ®Êt ViÖt ta mµ ph¸ ®­îc tr¨m v¹n qu©n cña L­u Ho»ng Th¸o, më n­íc x­ng v­¬ng, lµm cho ng­êi ph­¬ng B¾c kh«ng d¸m l¹i sang n÷a. Cã thÓ nãi lµ mét c¬n giËn mµ yªn ®­îc d©n, m­u giái mµ ®¸nh còng giái vËy". (8)

   ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng nãi lªn sù lín m¹nh cña nh©n d©n ta vÒ trÝ tuÖ vµ kh¶ n¨ng ®¸nh b¹i kÎ ®Þch kh«ng nh÷ng chØ b»ng du kÝch mµ c¶ b»ng chÝnh quy, kh«ng nh÷ng chØ ë  trªn bé mµ c¶ b»ng thñy chiÕn. ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng lµ mét thÝ dô ®iÓn h×nh vÒ tinh thÇn m­u trÝ vµ sù tÝnh to¸n chÝnh x¸c trong nghÖ thuËt qu©n sù cña lÞch sö chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta.

   Sau h¬n mét ngh×n n¨m chèng B¾c thuéc (179 tr.CN - 938 sau CN), ®Æc biÖt sau 33 n¨m giµnh quyÒn tù chñ, chuÈn bÞ lùc l­îng vÒ mäi mÆt, d©n téc ta ®· hiªn ngang ®i vµo trËn chung kÕt lÞch sö toµn th¾ng víi bän x©m l­îc ph­¬ng B¾c.

   Trong h¬n m­êi thÕ kû chèng B¾c thuéc, nh©n d©n ta ®· biÕt bao lÇn vïng lªn khëi nghÜa nh»m giµnh l¹i chñ quyÒn d©n téc.

   Cã nh÷ng cuéc khëi nghÜa toµn d©n trªn quy m« c¶ n­íc, nh­ khëi nghÜa Hai Bµ Tr­ng, khëi nghÜa Lý BÝ.

   Cã nh÷ng cuéc khëi nghÜa ®Þa ph­¬ng ph¸t triÓn thµnh chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, th­êng lµ x©y dùng c¨n cø ®Þa ë mét vïng nhÊt ®Þnh råi chíp thêi c¬ tiÕn c«ng vµo sµo huyÖt cña ®Þch, giµnh th¾ng lîi trªn c¶ n­íc, nh­ khëi nghÜa Mai Thóc Loan, khëi nghÜa Phïng H­ng.

   Cã nh÷ng cuéc binh biÕn hay khëi nghÜa cña sÜ quan vµ binh lÝnh yªu n­íc trong chÝnh quyÒn ®« hé nh­ khëi nghÜa TriÖu ChØ, khëi nghÜa D­¬ng Thanh...

   C¸c cuéc khëi nghÜa chèng B¾c thuéc, sau khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn ®Òu ph¶i b­íc vµo cuéc kh¸ng chiÕn gi÷ n­íc hÕt søc ¸c liÖt, vµ sím hay muén, th­êng vÉn bÞ thÊt b¹i.

   §Çu thÕ kû 10, trong mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt thuËn lîi, khi ë Trung Quèc triÒu ®×nh nhµ §­êng ®ang hÊp hèi vµ ë n­íc ta chÝnh quyÒn ®« hé còng ®· bÞ lung lay d÷ déi, nh©n d©n ta, do hä Khóc cÇm ®Çu ®· vïng lªn giµnh chÝnh quyÒn mét c¸ch nhanh gän, hÇu nh­ kh«ng ®æ m¸u. Nh­ng sau ®ã, ph¶i b»ng cuéc ®Êu tranh kÐo dµi 33 n¨m (905-938) víi hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nam H¸n míi ®i ®Õn ®éc lËp hoµn toµn.

   ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng cuèi n¨m 938 ®­îc ghi vµo sö s¸ch nh­ mét vò c«ng hiÓn h¸ch, ®êi ®êi bÊt diÖt, ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt  lÞch sö vÜ ®¹i, c¾m mét c¸i mèc lín cña lÞch sö, chÊm døt hoµn toµn ¸ch ®« hé h¬n ngh×n n¨m cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn Trung Quèc, më ra mét Kû Nguyªn míi: Kû Nguyªn §éc LËp L©u Dµi vµ Ph¸t TriÓn Rùc Rì cña §Êt N­íc.

   Nhµ sö häc Ng« Th× SÜ (thÕ kû 18) ®· ®¸nh gi¸ ®óng vÞ trÝ vµ ý nghÜa lÞch sö cña chiÕn th¾ng B¹ch §»ng khi viÕt:

   "TrËn th¾ng lîi lín trªn s«ng B¹ch §»ng lµ c¬ së sau nµy cho viÖc phôc l¹i Quèc thèng. Nh÷ng chiÕn c«ng c¸c ®êi §inh, Lª, Lý, TrÇn vÉn cßn nhê vµo c¸i uy danh lÉm liÖt ®Ó l¹i Êy".

   "TrËn B¹ch §»ng nµy lµ vò c«ng cao c¶, vang déi ®Õn ngh×n thu, h¸ ph¶i chØ lõng lÉy ë mét thêi bÊy giê mµ th«i ®©u!". (9)

* Chó thÝch

   (1) NguyÔn Ngäc Thôy. con n­íc triÒu trong trËn B¹ch §»ng 1288. Nghiªn cøu lÞch sö, th¸ng 4-1961.

   NguyÔn Ngäc Thôy. Thñy triÒu trong chiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 938. Nghiªn cøu lÞch sö sè 2, th¸ng 3-4-1982.

   (2) NguyÔn Hoµn, Vò V¨n Ph¸i. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn vïng cöa s«ng B¹ch §»ng, b¸o c¸o t¹i Héi nghÞ khoa häc vÒ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng tæ chøc t¹i H¶i Phßng ngµy 14-15-12-1981.

   (3) Xem §¹i ViÖt sö ký toµn th­. Sö häc bÞ kh¶o cña §Æng Xu©n B¶ng, §¹i Nam nhÊt thèng chÝ (tØnh H¶i D­¬ng, huyÖn Thñy §­êng). §ång Kh¸nh d­ ®Þa chÝ l­îc (q.VIII, tØnh H¶i D­¬ng, huyÖn An D­¬ng).

   (4) NguyÔn Quang Ngäc, ChiÕn tr­êng B¹ch §»ng n¨m 938, b¸o c¸o t¹i Héi nghÞ khoa häc vÒ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng tæ chøc t¹i H¶i Phßng ngµy 14 vµ 15-12-1981.

   (5) N¨m 1953 - 1954, nh©n d©n ®Þa ph­¬ng ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng cäc gç gÇn cöa s«ng Chanh, c¸ch s«ng B¹ch §»ng h¬n 400m, thuéc x· Yªn Giang, huyÖn Yªn H­ng, tØnh Qu¶ng Ninh. Sau ®ã, vô B¶o tån b¶o tµng Bé V¨n hãa, Khoa Sö §¹i häc tæng hîp Hµ Néi, ViÖn B¶o tµng lÞch sö ®· cïng Së V¨n hãa H¶i Phßng vµ Ty V¨n hãa Qu¶ng Ninh tiÕn hµnh kh¶o s¸t, khai quËt vµ nghiªn cøu. Ngoµi ra, cßn ph¸t hiÖn nh÷ng cäc t­¬ng tù ë cöa s«ng Kªnh (®ång V¹n Muèi), cöa s«ng Nam gi¸p s«ng B¹ch §»ng, phÝa d­íi s«ng Chanh.

   Hai mÉu gç ë cöa s«ng Chanh ®­îc x¸c ®Þnh niªn ®¹i b»ng ph­¬ng ph¸p c¸c-bon phãng x¹, cho kÕt qu¶ 615+100 vµ 850+100 n¨m sau C«ng nguyªn. Nh­ng theo ý kiÕn cña nh÷ng ng­êi nghiªn cøu th× nh÷ng b·i cäc nµy thuéc ph¹m vi trËn ®Þa B¹ch §»ng  ph¸ qu©n Nguyªn n¨m 1288, chø kh«ng ph¶i b·i cäc cña Ng« QuyÒn diÖt qu©n Nam H¸n n¨m 938.

   (6) NguyÔn Ngäc Thôy, Thñy triÒu trong chiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 938, ®· dÉn. VÒ thêi ®iÓm x¶y ra trËn B¹ch §»ng, c¸c bé chÝnh sö chÐp kh«ng cô thÓ vµ kh«ng thèng nhÊt:

   - ViÖt sö th«ng gi¸m c­¬ng môc chÐp Ng« QuyÒn diÖt KiÒu C«ng TiÔn vµ ph¸ qu©n Nam H¸n vµo "mïa thu, th¸ng chÝn" n¨m MËu TuÊt, tÝnh ra d­¬ng lÞch lµ tõ 27-9 ®Õn 25-10-938.

   - §¹i ViÖt sö ký toµn th­ l¹i chÐp nh÷ng sù kiÖn trªn vµo "mïa ®«ng, th¸ng M­êi", tÝnh ra d­¬ng lÞch lµ tõ 26-10  ®Õn 24-11-938.

   - ViÖt sö l­îc chÐp vµo "mïa ®«ng, th¸ng Ch¹p", tÝnh ra d­¬ng lÞch lµ tõ 25-12-938 ®Õn 22-1-939.

   VÒ mÆt sö liÖu häc th× trong ba tµi liÖu trªn, bé ViÖt sö l­îc ®­îc biªn so¹n sím nhÊt (vµo ®êi TrÇn), gÇn víi thêi gian x¶y ra sù kiÖn h¬n hai bé sö ®êi Lª vµ ®êi NguyÔn. Sù ghi chÐp cña ViÖt sö l­îc l¹i phï hîp víi nhiÒu thÇn tÝch Ng« QuyÒn vµ c¸c t­íng tham gia trËn B¹ch §»ng, trong ®ã cã thÇn tÝch ë Hoµng Pha (Hoµng §éng, Thñy Nguyªn, H¶i Phßng) chÐp cô thÓ trËn B¹ch §»ng x¶y ra vµo ngµy 7 th¸ng Ch¹p n¨m MËu TuÊt, tøc ngµy 31-12-938.

   (7) Së V¨n hãa - Th«ng tin H¶i Phßng, tr­êng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 938. H¶i Phßng 1982.

   (8) §¹i ViÖt sö ký toµn th­, Ngo¹i kû. q.5.

   (9) Ng« Th× SÜ, ViÖt sö tiªu ¸n, ch÷ H¸n, chÐp tay.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang