LÞch sö ViÖt Nam X· héi thêi Ng« - §inh - TiÒn Lª X©y dùng chÝnh quyÒn tù chñ N¨m 938, Ng« QuyÒn ngêi anh hïng d©n téc lËp chiÕn c«ng tiªu diÖt qu©n Nam H¸n x©m lîc, ®· xng v¬ng, x©y dùng triÒu ®×nh míi, ®Æt tr¨m quan, chÕ ®Þnh triÒu nghi, phÈm phôc". Nhµ sö häc Ng« SÜ Liªn ë thÕ kû 15 nhËn xÐt vÒ thiÕt chÕ triÒu Ng«: "Cã thÓ thÊy ®îc quy m« cña ®Õ v¬ng". Nhng vÒ tæ chøc cña triÒu Ng« cô thÓ ra sao th× cha cã t liÖu. N¨m 968, §inh Bé LÜnh xng ®Õ, ®Æt quèc hiÖu §¹i Cå ViÖt, dùng ®« míi ë Hoa L vµ tiÕn thªm mét bíc trong c«ng cuéc x©y dùng chÝnh quyÒn ®éc lËp tù chñ, b¾t ®Çu ®Þnh thø bËc cho c¸c quan v¨n vâ vµ t¨ng ®¹o. Trong triÒu ®×nh, vua lµ ngêi ®øng ®Çu, n¾m mäi quyÒn hµnh, gi¶i quyÕt mäi c«ng viÖc chÝnh trÞ, võa lµ quan tßa tèi cao, võa lµ tæng chØ huy qu©n ®éi tèi cao. Díi vua, ë trung ¬ng ®· h×nh thµnh sù ph©n c«ng, ph©n nhiÖm cho c¸c quan v¨n vâ vµ t¨ng quan. TriÒu ®×nh cã c¸c chøc quan v¨n, vâ nh sÜ s, tíng qu©n, nha hiÖu, phß m· ®« óy. Bªn c¹nh c¸c quan v¨n vâ, cßn cã mét hÖ thèng t¨ng quan vµ ®¹o sÜ víi c¸c chøc ®¹i s (nh Ng« Ch©n Lu), t¨ng lôc (nh Tr¬ng Ma Ni), sïng ch©n uy nghi (nh §Æng HuyÒn Quang) v.v. C¸c hoµng ®îc phong v¬ng, c¸c c«ng thÇn ®îc phong tíc vµ cÊp th¸i Êp. TriÒu ®×nh TiÒn Lª ë cÊp trung ¬ng cã c¸c chøc th¸i s, th¸i óy, tæng qu¶n, ®« chØ huy sø... Chøc tæng qu¶n cã c¬ng vÞ gÇn nh tÓ tíng. Chøc th¸i s cã nhiÖm vô lµm qu©n s cho nhµ vua, quyÒn hµnh ®øng trªn chøc tæng qu¶n vµ th¸i óy. Thêi TiÒn Lª cã hai chøc chØ huy sø: t¶ th©n vÖ ®iÖn tiÒn chØ huy sø vµ h÷u th©n vÖ ®iÖn tiÒn chØ huy sø. Ngoµi ra cßn cã c¸c chøc phô quèc, nha hiÖu, chi hËu, nha néi v.v. HÖ thèng chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng tr¶i qua nhiÒu thay ®æi. Nhµ §inh chia c¶ níc lµm 10 ®¹o, tuy nhiªn kh«ng biÕt ®¹o ®îc chia nh thÕ nµo. Thêi Lª Hoµn ®æi 10 ®¹o lµm lé, phñ, ch©u. ë c¸c ®¹o, trÊn, lé, phñ cã c¸c chøc qu¶n gi¸p, trÊn tíng, thø sö c¸c ch©u... HÇu hÕt quan l¹i ®Òu lµ vâ tíng. Nhµ níc Ng« - §inh, TiÒn Lª rÊt chó ý x©y dùng mét ®¹o qu©n m¹nh ®Ó b¶o vÖ chÝnh quyÒn trung ¬ng míi x©y dùng, nhÊt lµ díi thêi §inh - TiÒn Lª. Qu©n ®éi gåm 10 ®¹o, mçi ®¹o 10 qu©n, mçi qu©n 10 l÷, mçi l÷ 10 tèt, mçi tèt 10 ngò, mçi ngò 10 ngêi. Qu©n sÜ ®Òu ®éi mò da bèn bÒ kh©u gi¸p l¹i víi nhau, trªn hÑp díi réng, chãp ph¼ng. ë kinh thµnh cã hai lo¹i qu©n: CÊm qu©n (hay qu©n th©n vÖ) chia lµm s¸u qu©n, cã kho¶ng 3.000 ngêi ®Òu kh¾c trªn tr¸n ba ch÷ "Thiªn tö qu©n", ®éi mò ®©u m©u. Vò khÝ cã cung, ná, méc bµi, gËy, gi¸o, m¸c, lao v.v. Thñy qu©n cña nhµ níc Ng«, §inh, TiÒn Lª rÊt m¹nh ®· gãp phÇn quyÕt ®Þnh c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m lîc Nam H¸n, Tèng. Díi thêi Ng« - §inh - TiÒn Lª (938-1009), chØ trong h¬n 70 n¨m, ®Êt níc tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng lín lao: giÆc ngo¹i x©m hai lÇn trµn vµo l·nh thæ, c¸c hµo trëng ®Þa ph¬ng næi lªn ®¸nh chiÕm nhiÒu n¬i, ph¸ ho¹i nÒn thèng nhÊt ®Êt níc, chèng l¹i chÝnh quyÒn trung ¬ng. Do ®ã, mÆc dï bÊy giê cha cã ph¸p luËt thµnh v¨n, bé luËt cña nhµ níc cha ban hµnh, nhng vÒ mÆt h×nh ph¸p l¹i rÊt ®îc coi träng vµ ®îc thùc thi m¹nh mÏ ®Ó r¨n ®e sù ph¶n lo¹n, chèng l¹i nhµ níc trung ¬ng, lµm mÊt æn ®Þnh x· héi. Nhµ sö häc Ng« SÜ Liªn ë thÕ kû 15 cho biÕt "vua muèn lÊy uy thÕ ®Ó ngù trÞ thiªn h¹, míi ®Æt v¹c dÇu lín ë s©n triÒu, nu«i hæ d÷ ë trong còi, h¹ lÖnh r»ng: Ngêi nµo tr¸i phÐp sÏ ph¶i chÞu téi bá vµo v¹c dÇu nÊu hay cho hæ ¨n. Mäi ngêi sî phôc kh«ng d¸m tr¸i" (1). N¨m 1002, Lª Hoµn "®Þnh luËt lÖnh". Nhng chóng ta kh«ng biÕt ®îc luËt lÖnh thêi ®ã ra sao, gåm nh÷ng ®iÒu luËt g×, h¼n r»ng ®ã lµ nh÷ng quy chÕ cña nhµ níc ®Ó qu¶n lý x· héi mµ nhµ sö häc Phan Huy Chó ®· nhËn xÐt "thêi cæ lµm viÖc chØ cã quy chÕ, kh«ng dïng h×nh luËt v× ®êi thuÇn, phÐp gi¶n, cã thÓ ch©m chíc, tïy nghi ®îc" (2). Ph¸p luËt thêi §inh - Lª rÊt hµ kh¾c. LuËt lÖ tËp qu¸n ®îc nhµ níc vµ c¸c lµng x· thùc hiÖn kh¸ phæ biÕn. Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t, nhµ níc tr¶i qua c¸c triÒu Ng«, §inh, TiÒn Lª, ngµy cµng ®îc cñng cè, nhÊt lµ ë cÊp trung ¬ng vµ cÊp c¬ së. MÆc dï tæ chøc nhµ níc ®ã cßn ®¬n gi¶n, cha ®Çy ®ñ, c¸c ho¹t ®éng cña nhµ níc cha ®îc thÓ chÕ hãa, viÖc lùa chän quan l¹i cha cã chÕ ®é râ rµng, Ýt nhiÒu cßn tiÕp thu m« h×nh chÝnh quyÒn cña nhµ §êng, nhµ Tèng (Trung Quèc). Nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nhµ níc §¹i Cå ViÖt ë thÕ kû 10 thuéc lo¹i h×nh vµ tÝnh chÊt cña nhµ níc §êng, Tèng - mét nhµ níc qu©n chñ chuyªn chÕ quan liªu nÆng nÒ. C¸c danh hiÖu ®Õ, v¬ng cña c¸c vua thêi Ng«, §inh, TiÒn Lª, tªn gäi mét sè quan chøc ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng còng nh hÖ thèng tæ chøc chÝnh quyÒn c¸c cÊp vµ tªn gäi cña níc ta thêi ®ã (§¹i Cå ViÖt) ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®éc lËp, tù chñ cña nhµ níc §¹i Cå ViÖt, tiªu biÓu cho chñ quyÒn quèc gia cña d©n téc trong buæi ®Çu võa bíc ra khái h¬n 1.000 n¨m bÞ phong kiÕn ph¬ng B¾c ®« hé. Quèc gia ®éc lËp tù chñ ®ã ngµy cµng ®îc x©y dùng v÷ng ch¾c cïng víi qu¸ tr×nh trëng thµnh cña d©n téc. T×nh h×nh kinh tÕ C¬ së kinh tÕ chñ yÕu cña x· héi bÊy giê lµ chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt lµng x·. Ruéng ®Êt c«ng vÒ danh nghÜa lµ thuéc së h÷u tèi cao cña nhµ níc, nhng trong thùc tÕ vÉn lµ cña lµng x·. Nh©n d©n trong lµng ®îc chia ruéng theo tËp tôc ®Ó cµy cÊy, h»ng n¨m nép thuÕ cho nhµ níc. §Ó b¶o ®¶m quyÒn së h÷u ruéng ®Êt tèi cao cña m×nh, nhµ vua ®· thi hµnh mét sè chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh phong l¹i c¸c trang Êp ®· cã tríc ®©y cña nh÷ng ®Þa chñ kh«ng chèng ®èi. (ViÖc §inh Tiªn Hoµng phong ®Êt cho hµo trëng Lª L¬ng, cai qu¶n c¶ mét vïng ®Êt n»m trong ph¹m vi "®«ng ®Õn Ph©n DÞch, nam ®Õn Vò Long, t©y ®Õn ®Ønh nói MaLa, b¾c ®Õn lÌn Kim Cèc" vµ cho con ch¸u Lª L¬ng ®êi ®êi ®îc lµm quan coi ®Êt Êy, lµ mét thÝ dô tiªu biÓu). Nh vËy, Lª L¬ng ®îc vua §inh phong ®Êt gåm ba huyÖn §«ng S¬n, ThiÖu Hãa, Qu¶ng X¬ng - Thanh Hãa. ViÖc phong ®Êt nãi trªn lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh quyÒn së h÷u ruéng ®Êt trong c¶ níc lµ cña nhµ níc trung ¬ng tËp quyÒn, mµ cô thÓ lµ cña nhµ vua. Mét sè quan l¹i cã c«ng lao víi triÒu ®×nh, còng ®îc thëng ®Êt ®Ó hëng thuÕ. ThÝ dô nh §inh Tiªn Hoµng ®· ban thùc Êp cho TrÇn L·m ë S¬n Nam, Lª Long §Ünh cÊp thùc Êp ë §»ng Ch©u cho Lý C«ng UÈn (bÊy giê C«ng UÈn gi÷ chøc t¶ th©n vÖ ®iÖn tiÒn chØ huy sø). Thêi §inh - TiÒn Lª, nhµ níc ®· sö dông mét sè diÖn tÝch ruéng ®Êt ®Ó phôc vô viÖc tÕ lÔ gäi lµ tÞch ®iÒn. Thêi TiÒn Lª ®· sö dông ®Êt ë §äi S¬n (Duy Tiªn, Hµ Nam) vµ Bµn H¶i ®Ó lµm tÞch ®iÒn. Nhµ níc thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p khuyÕn n«ng, ch¨m lo ®Õn s¶n xuÊt nh nhµ vua ®i cµy tÞch ®iÒn. Lª Hoµn ®· ®Õn Bµn H¶i, §äi S¬n ®Ó cµy tÞch ®iÒn. Ruéng tÞch thuéc quyÒn qu¶n lý trùc tiÕp cña nhµ níc, do nh÷ng ngêi bÞ tï téi cµy cÊy, nép toµn bé thu ho¹ch cho nhµ níc. Cµy tÞch ®iÒn lµ mét nghi lÔ cña nhµ níc thÓ hiÖn sù quan t©m khuyÕn khÝch nh©n d©n lµm nghÒ n«ng. Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, quèc gia §¹i Cå ViÖt nhiÒu n¨m ®îc mïa. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp dïng cµy s¾t víi kü thuËt canh t¸c kh¸ ph¸t triÓn, cïng víi viÖc nhµ níc chó ý ®µo, vÐt c¸c s«ng, kªnh (kªnh §¸ Cai, Bïi §Ønh, Ngäc Quang, Bµ Hßa, v.v.) cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp cña §¹i Cå ViÖt ph¸t triÓn h¬n thêi B¾c thuéc. Do ¶nh hëng cña thêi B¾c thuéc, vµ cßn do c«ng cuéc khÈn hoang lËp lµng míi ngµy cµng ®îc më réng, chÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt tiÕp tôc ph¸t triÓn. Trong x· héi §¹i Cå ViÖt ë thÕ kû 10, ®· h×nh thµnh mét sè ®Þa chñ t h÷u, Ýt nhiÒu cã thÕ lùc ë ®Þa ph¬ng vµ trung ¬ng. §©y lµ mét biÓu hiÖn cña qu¸ tr×nh phong kiÕn hãa trong x· héi §¹i Cå ViÖt. Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. Nhµ níc tæ chøc mét sè quan xëng thñ c«ng chuyªn chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm phôc vô nhu cÇu cña vua quan. C¸c thî thñ c«ng lµnh nghÒ ®îc nhµ níc tuyÓn dông ®Ó ®óc tiÒn, chÕ t¸c mò ¸o, vò khÝ, x©y dùng cung ®iÖn, ®Òn ®µi, v.v. Nhµ §inh, nhµ Lª ®· x©y dùng kinh ®« Hoa L cã nh÷ng ®iÖn lín nh ®iÖn B¸ch b¶o thiªn tuÕ ë nói §¹i V©n cã cét d¸t vµng b¹c, ®iÖn Trêng Xu©n, ®iÖn Long Léc lîp b»ng ngãi b¹c. Trong nh©n d©n, c¸c nghÒ thñ c«ng cæ truyÒn nh dÖt lôa, kÐo t¬, lµm giÊy ®Òu ph¸t triÓn. Nhµ níc §inh - TiÒn Lª ®· sö dông c¸c s¶n phÈm t¬, lôa, gèm... vµo viÖc bang giao víi Trung Quèc. C¸c nghÒ rÌn ®óc, khai kho¸ng vµ kü thuËt luyÖn kim bÊy giê còng ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn h¬n thêi B¾c thuéc, nhÊt lµ nghÒ ®óc tiÒn ®ång. Ngoµi ra, nghÒ lµm vµng, b¹c còng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu trong nh©n d©n, trong c¸c quan xëng cña nhµ níc. Thñ c«ng nghiÖp kh«ng cßn ho¹t ®éng lÎ tÎ, rêi r¹c, thî thñ c«ng ngµy cµng trë thµnh mét tÇng líp ®«ng ®¶o h¬n, cã tr×nh ®é kü thuËt cao. ViÖc bu«n b¸n trong níc vµ víi níc ngoµi kh¸ phån thÞnh. C¸c trung t©m ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp nh Hoa L, Long Biªn, Tèng B×nh lµ n¬i bu«n b¸n kh¸ tÊp nËp. Cïng víi hÖ thèng chî ë c¸c ®Þa ph¬ng ®· h×nh thµnh mét vµi trung t©m th¬ng m¹i cña vïng. ViÖc bu«n b¸n víi níc ngoµi ®îc ®Èy m¹nh. N¨m 976, thuyÒn bu«n níc ngoµi ®· ®Õn xin bu«n b¸n. N¨m 1009, Long §Ünh ®Æt viÖc th«ng th¬ng víi nhµ Tèng ë Ung Ch©u. Lª Hoµn cho ®µo xong con s«ng nèi tõ nói §ång Cæ (Yªn §Þnh, Thanh Hãa) ®Õn s«ng Bµ Hßa (TÜnh Gia, Thanh Hãa), n¨m 1003, Lª Hoµn cho vÐt kªnh §a C¸i nèi vïng nµy (Hng Yªn, NghÖ An) ®Õn ¸m Ch©u, v.v... Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp ®· gãp phÇn cñng cè chÝnh quyÒn qu©n chñ trung ¬ng tËp quyÒn, æn ®Þnh x· héi, ®Æt nÒn mãng v÷ng ch¾c cho quèc gia ®éc lËp, tù chñ l©u dµi. Quan hÖ ®èi ngo¹i Víi nhµ Tèng, §inh Tiªn Hoµng sau khi ®Æt niªn hiÖu Th¸i B×nh, ®· cö sø bé sang giao h¶o víi nhµ Tèng. Quan hÖ ViÖt - Tèng díi thêi §inh nh×n chung tèt ®Ñp, hßa h¶o. Cuèi thêi §inh, tõ n¨m 979, khi §inh Tiªn Hoµng vµ §inh LiÔn bÞ giÕt, con §inh Tiªn Hoµng lµ §inh Toµn cßn nhá tuæi lªn nèi ng«i, nhµ Tèng nh©n c¬ héi ®em qu©n sang x©m lîc. Nh©n d©n §¹i Cå ViÖt díi sù l·nh ®¹o cña Lª Hoµn ®· ®¸nh b¹i qu©n x©m lîc Tèng. ChiÕn th¾ng lÉy lõng ®ã, ®· ®Æt c¬ së v÷ng ch¾c cho ®êng lèi ®èi ngo¹i cña nhµ TiÒn Lª: Kiªn quyÕt b¶o vÖ toµn vÑn l·nh thæ vµ an ninh vïng biªn giíi, ®Ò cao tinh thÇn tù cêng d©n téc. N¨m 1005, Lª Hoµn chÕt. C¸c con cña Lª Hoµn tranh giµnh ng«i vua, V¬ng triÒu TiÒn Lª mÊt æn ®Þnh, nhng vua Tèng còng kh«ng d¸m ®em qu©n x©m lîc níc ta. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i võa mÒm dÎo võa c¬ng quyÕt b¶o vÖ ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ cña ®Êt níc, tù cêng d©n téc cña nhµ TiÒn Lª ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ quèc gia ®éc lËp - thèng nhÊt ë thÕ kû 10. ------------------- (1) Ng« SÜ Liªn, §¹i ViÖt sö ký toµn th, T1. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1967, trang 148. (2) Phan Huy Chó, LÞch triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ, T.III, Nhµ xuÊt b¶n Sö häc, Hµ Néi, 1961, trang 94. |
Thêi sù
§êi sèng chÝnh trÞ
Kinh tÕ - X· héi
V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang